تیرآهن یکی از مهمترین مقاطع فولادی در صنعت ساختوساز و سازههای صنعتی است و انتخاب و خرید تیرآهن مناسب بهصورت مستقیم بر استحکام و ایمنی سازه و همچنین هزینههای پروژه تأثیرگذار است. هرگونه انتخاب نادرست میتواند خسارات جبرانناپذیری به پروژه وارد کند و علاوهبر تحمیل هزینههای اضافه، ایمنی ساختمان را نیز به خطر بیندازد. ازاینرو، داشتن اطلاعات کافی درباره انواع تیرآهن، استانداردهای تولید، مزایا و معایب هر نوع و نکات کلیدی پیشاز خرید از اهمیت ویژهای برخوردار است.
از طرفی، قیمت تیرآهن تحت تأثیر عوامل متعدد مانند نوسانات نرخ ارز، قیمت مواد اولیه و میزان عرضهوتقاضا در بازار قرار دارد و ممکن است حتی طی چند ساعت دچار تغییرات محسوسی شود. بههمیندلیل، پیمانکاران و فعالان بازار آهنآلات همواره قیمت روز تیرآهن را رصد میکنند تا ریسکهای مالی پروژههای خود را مدیریت کنند. بنابراین پیشاز خرید تیرآهن برای هر پروژهای، ضروری است که آخرین قیمتها و شرایط بازار را استعلام و با دیدی باز تصمیمگیری کنید. در ادامه نکات مهم در بررسی قیمت و خرید انواع تیرآهن را بررسی میکنیم.
انواع تیرآهن ساختمانی و صنعتی
برای انجام یک خرید تیرآهن آگاهانه، ابتدا باید با انواع تیرآهن و کاربردهای آنها آشنا شویم. تیرآهن به پروفیلهای فولادی با سطح مقطع I یا H شکل گفته میشود که عمدتاً در ستونها و تیرهای ساختمانهای فلزی کاربرد دارند. بهطورکلی تیرآهنهای استاندارد در چهار دسته اصلی زیر قرار میگیرند:
تیرآهن IPE (استاندارد اروپا و ایران)
این نوع تیرآهن بالهایی با ضخامت ثابت دارد و سطح مقطع آن شکل حرف I لاتین است. تیرآهن IPE یکی از پرتولیدترین پروفیلها در کارخانههای داخلی بوده و بسیار پرکاربرد و محبوب است. ارتفاع جان (قسمت میانی تیر که دو بال را به هم متصل میکند) در تیرآهن IPE معمولاً از ۸۰ تا ۶۰۰ میلیمتر متغیر است. بیشتر پروژههای ساختمانی متعارف از تیرآهن IPE بهره میبرند.
تیرآهن INP (استاندارد روسیه و چین)
شکل مقطع این تیرآهن نیز شبیه I است با این تفاوت که ضخامت بالها در طول بال یکنواخت نیست و هرچه از جان فاصله میگیریم نازکتر میشود. تیرآهن INP عمدتاً محصول کارخانجات خارجی (روسیه، چین و غیره) است و در بازار ایران فراوانی کمتری نسبت به IPE دارد. مشخصات ابعادی آن مشابه IPE بوده و ارتفاع آن از حدود ۸۰ تا ۶۰۰ میلیمتر تولید میشود.
تیرآهن هاش یا IPB (تیر H شکل)
به تیرآهنهای دارای مقطع H شکل اصطلاحاً «هاش» گفته میشود. این پروفیلها بالهای پهنتر و جان ضخیمتری نسبت به تیرآهنهای I شکل دارند و به تیر بالپهن نیز معروفاند. در تیرآهن هاش معمولاً عرض بال با ارتفاع جان برابر است و همین طراحی باعث افزایش قابل توجه مقاومت خمشی و برشی آن شده است. تیرآهنهای IPB در سایزهای متنوعی (ارتفاع جان حدود ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیمتر) تولید میشوند و بهدلیل مقاومت بالا در پروژههای بزرگتر، دهانههای طویل و سازههای صنعتی سنگین به کار میروند.
⮚ نکته: تیرآهنهای I شکل مثل IPE و INP بهدلیل وزن کمتر، بیشتر برای ساختمانهای معمولی و سازههای تا حدود ۵ طبقه استفاده میشوند و در بازه سایز ۱۴ تا ۱۸ تعادل خوبی بین وزن و استحکام دارند. در مقابل، تیرآهن هاش (IPB یا H) سنگینتر و بسیار مقاومتر است و برای دهانههای عریض سولههای صنعتی، پلها و ستونهای تحت بار سنگین در سازههای مرتفع به کار میرود. بنابراین هنگام خرید تیرآهن اگر با یک پروژه مسکونی معمول طرف هستید، معمولاً IPE/INP کفایت میکند، اما برای پروژههای صنعتی و سنگین باید سراغ مقاطع هاش و سایزهای ۲۰ به بالا بروید.
تیرآهن لانهزنبوری (تیر CPE)
تیرآهن لانهزنبوری از ایجاد حفرههای ششضلعی در طول جان یک تیرآهن I ساده به دست میآید. برای تولید این پروفیل، ابتدا تیرآهن معمولی بهصورت طولی برش خورده و سپس دو نیمه آن طوری روی هم جوش میشوند که حفرههای ششگوش منظم در جان تیر شکل بگیرد.
هدف از این کار افزایش ارتفاع تیر و در نتیجه افزایش مقاومت خمشی آن بدون افزودن مصالح جدید است. تیرآهنهای لانهزنبوری برای پوششدهی دهانههای بزرگتر در سقفها یا سازههایی که وزن سبکتر و ممان اینرسی بالاتر مدنظر است به کار میروند. البته وجود حفرهها میتواند نقاط تمرکز تنش ایجاد کند و باید در کاربردهای مناسب از آنها بهره گرفت.
نکات کلیدی که قبلاز خرید تیرآهن باید بدانید
خرید هر محصولی نیازمند آگاهی و دقت است. در ادامه مهمترین نکاتی که پیشاز انتخاب و خرید تیرآهن باید مدنظر قرار دهید را جمعبندی کردهایم تا با اطمینان بیشتری اقدام به خرید کنید:
● نوع و استاندارد تیرآهن را مشخص کنید: قبلاز هر خرید تیرآهن بدانید IPE، INP یا IPB/هاش برای نقشه و نوع سازه شما مناسبتر است (با مهندس سازه هماهنگ کنید).
هنگام خرید تیر هاش یادتان باشد که این مقطع برای دهانههای عریض و سازههای سنگین مثل سولههای صنعتی، پلها و ستونهای مرتفع انتخاب میشود و بهخاطر بال عریض و جان ضخیم، ظرفیت باربری بسیار بالاتری از تیرآهنهای معمولی دارد. تأمین آن بیشتر دست چند کارخانه محدود داخلی و بخش زیادی هم وارداتی است، پس حتماً به برند سازنده، حک لوگو و شماره ذوب روی تیر و برگه آنالیز کیفی دقت کنید.
همچنین، چون قیمت تیرآهن هاش معمولاً ۵ تا ۸ درصد بالاتر است و زمان تحویل بعضی سایزها طولانیتر میشود، بهتر است از قبل برای بودجه و برنامه زمانی پروژه، خرید این مقطع را دقیق برنامهریزی کنید.
● سایز را براساس بار و دهانه انتخاب کنید: سایز تیرآهن باید با بار وارده و طول دهانه متناسب باشد؛ مثلاً برای ساختمانهای مسکونی معمول، سایزهای ۱۴ و ۱۶ رایجاند، نه لزوماً کوچکترین و ارزانترین مقطع.
● روش خرید (شاخهای یا وزنی) را از قبل بدانید: در سفارشهای خرد معمولاً فروش بهصورت شاخهای و در خریدهای عمده براساس تن انجام میشود؛ حتماً سبک یا سنگین بودن تیرآهن و تعداد شاخه هر بندیل را از فروشنده بپرسید.
● ظاهر تیرآهن را بررسی کنید: رنگ نو باید خاکستری تیره یا مشکی یکنواخت باشد؛ زنگزدگی سطحی مشکلی ندارد، اما خوردگی عمیق نشانه نگهداری بد است و بهتر است برای مصارف سازهای استفاده نشود. در تیرهای رنگشده، گوشهای از آنها را خراش دهید تا فلز زیر کار را ببینید.
● به کارخانه تولیدکننده توجه کنید: برند و کارخانه روی وزن و کیفیت اثر مستقیم دارد؛ هرچه وزن واقعی به جدول اشتال نزدیکتر باشد، کیفیت و قیمت بالاتر است. برای ستونها و اعضای اصلی، از تیرآهن برندهای معتبر و سنگینتر استفاده کنید.
● برگه آنالیز و اصالت کالا را بگیرید: از فروشنده شناسنامه یا برگه آنالیز شیمیایی و مکانیکی را مطالبه کنید؛ برای تیرآهنهای وارداتی، لوگو، شماره ذوب و QR کد روی گواهی را با خود محصول تطبیق دهید تا از تقلبی نبودن مطمئن شوید.
بررسی قیمت روز تیرآهن در بازار ایران
قیمت تیرآهن به عوامل متعددی وابسته است که از آن جمله میتوان به:
● نوسانات نرخ ارز (به ویژه دلار)
● هزینه مواد اولیه (شمش فولادی، قراضه)
● قیمت جهانی فولاد
● هزینههای انرژی و حملونقل
● سیاستهای دولتی (مانند تعرفههای صادرات و واردات، مالیات و عوارض)
● میزان تولید
● عرضه کارخانجات داخلی
● حجم تقاضا در بازار
اشاره کرد. برای مثال، افزایش نرخ ارز یا قیمت جهانی فولاد مستقیماً قیمت تیرآهن وارداتی و حتی داخلی را بالا میبرد؛ یا رکود در ساختوساز و کاهش تقاضا ممکن است افت قیمتها را در پی داشته باشد. بهدلیل همین متغیرهای متعدد، بازار تیرآهن دچار نوسانات دائمی است و نمیتوان قیمت تیرآهن را برای مدت طولانی ثابت در نظر گرفت.
بااینحال، بهطورکلی هرچه سایز و وزن تیرآهن بیشتر باشد قیمت هر شاخه آن نیز بالاتر است. تیرآهنهای سبک ساختمانی ارزانترین و تیرآهنهای هاش سنگین عموماً گرانترین انواع در بازار هستند. بهعنوان نمونه، در بازار امروز تهران قیمت تیرآهن ۱۲ متری بسته به سایز و کارخانه تولیدی، از حدود ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان برای سایزهای کوچک و سبک شروع میشود و تا حدود ۲۴٬۱۰۰٬۰۰۰ تومان برای تیرآهنهای بزرگتر و سنگینتر متغیر است (ارقام بدون احتساب مالیات بر ارزش افزوده).
در ادامه، جدولی از محدوده قیمت روز برخی سایزهای پرمصرف تیرآهن ارائه شده است:
| سایز تیرآهن (۱۲ متری) | وزن تقریبی هر شاخه (کیلوگرم) | بازه قیمت هر شاخه (تومان) |
| تیرآهن ۱۲ سبک | ۱۵۵ | ۴٬۰۹۰٬۹۰۹ ← ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| تیرآهن ۱۴ سبک | ۱۷۹ | ۴٬۳۴۵٬۴۵۵ ← ۵٬۴۳۶٬۳۶۴ |
| تیرآهن ۱۶ سبک | ۲۱۵ | ۵٬۳۶۳٬۶۳۶ ← ۶٬۲۲۷٬۲۷۳ |
| تیرآهن ۱۸ سبک | ۲۴۸ | ۶٬۸۱۸٬۱۸۲ ← ۸٬۰۸۱٬۸۱۸ |
| تیرآهن ۲۰ نیمهسنگین | ۳۰۴ | ۹٬۸۱۸٬۱۸۲ ← ۱۰٬۹۸۱٬۸۱۸ |
| تیرآهن ۲۲ نیمهسنگین | ۳۵۳ | ۱۰٬۹۰۹٬۰۹۱ ← ۱۲٬۰۹۰٬۹۰۹ |
| تیرآهن ۲۴ سنگین | ۴۲۷ | ۱۵٬۸۱۸٬۱۸۲ ← ۲۰٬۵۴۵٬۴۵۵ |
| تیرآهن ۲۷ بالپهن سبک (HEA) | ۵۲۱ | ۱۶٬۹۰۹٬۰۹۱ ← ۱۷٬۸۱۸٬۱۸۲ |
| تیرآهن ۳۰ بالپهن سنگین (HEB) | ۶۳۷ | ۲۴٬۰۰۰٬۰۰۰ ← ۲۷٬۲۷۲٬۷۲۷ |
جدول بالا وزن استاندارد و محدوده قیمت تقریبی برخی سایزهای رایج تیرآهن را براساس آخرین نرخهای بازار ایران نشان میدهد. همانطور که مشاهده میشود، با افزایش سایز و وزن تیرآهن، قیمت هر شاخه نیز به صورت تصاعدی بالا میرود. برای مثال تیرآهن ۱۴ حدود ۱۷۹ کیلوگرم وزن دارد و قیمت آن حدود ۴٫۳ تا ۵٫۴ میلیون تومان است، درحالیکه تیرآهن ۲۴ با وزن ۴۲۷ کیلوگرم ممکن است تا بیشاز ۲۰ میلیون تومان به ازای هر شاخه معامله شود. از سوی دیگر، تیرآهنهای بالپهن سنگین مانند سایز ۳۰ بهدلیل وزن بسیار بالا (بیش از ۶۳۰ کیلوگرم در هر شاخه) و ظرفیت باربری عظیم، قیمت هر شاخهشان به مراتب بیشتر از تیرآهنهای معمولی است.
همیشه برای برآورد هزینه خرید تیرآهن:
۱. اول وزن کل مورد نیاز را حساب کنید (تعداد شاخه × وزن هر شاخه) و بعد آن را در قیمت هر کیلو ضرب کنید. دقت کنید قیمت هر کیلو در سایزهای مختلف و بین تیرآهنهای سبک و سنگین، یکسان نیست و برندهای معتبر معمولاً گرانتر اما سنگینتر و باکیفیتتر هستند.
۲. در انتخاب، فقط به ارزانی توجه نکنید؛ تیرآهن خیلی سبک و ارزان میتواند بعداً با ایجاد مشکل در سازه، هزینههای تقویت و دوبارهکاری به شما تحمیل کند، درحالیکه تیرآهن قویتر و کمی گرانتر در بلندمدت بهصرفهتر است.
۳. هزینه حمل و فاصله را در نظر بگیرید: تیرآهن سنگین و بلند است و کرایه حمل بخش مهمی از هزینه نهایی است؛ تا حد امکان از نزدیکترین انبار یا کارخانه به محل پروژه تأمین کنید و از قبل نوع کامیون، بیمه بار و شرایط تخلیه را هماهنگ کنید.
۴. حتماً قیمت روز تیرآهن را استعلام کنید: پیشاز نهایی کردن خرید تیرآهن، قیمت روز را از چند مرجع و وبسایت معتبر بگیرید و روند بازار (صعودی یا نزولی بودن قیمتها در روزها و هفتههای اخیر) را بررسی کنید تا در زمان مناسب و با بهترین نرخ ممکن خرید کنید.
اگر پروژه شما نیاز به حجم زیادی تیرآهن دارد (مثلاً یک ساختمان بلند یا سوله بزرگ)، خرید مستقیم از کارخانه یا از بورس کالا را هم مدنظر قرار بدهید. البته دقت کنید که کارخانجات معمولاً حداقل تناژ مشخصی (مثلاً ۲۲ تا ۲۵ تن که معادل یک تریلی است) را بهصورت مستقیم یا از طریق بورس میفروشند و برای حجمهای کمتر، باید از طریق بنگاهها و انبارهای آهنفروشی نیاز خود را تأمین کنید.
ازسویدیگر، برای خریدهای بسیار بزرگ، برخی تأمینکنندگان امکان خرید اعتباری (LC داخلی یا پرداخت چکی) را فراهم میکنند که میتواند فشار نقدینگی را کاهش بدهد. بنابراین نوع معامله (نقدی یا اعتباری) و حجم سفارش خود را نیز در برنامهریزی مالی پروژه لحاظ کنید.
سخن پایانی
خرید تیرآهن بیشتر شبیه یک تصمیم استراتژیک در مقیاس سازه است تا یک خرید ساده کالای فلزی. شما در نقطهای میایستید که باید میان ملاحظات فنی (نوع مقطع، سایز، استاندارد، برند، وزن، روش اجرا) و ملاحظات مالی (بودجه، نقدینگی، زمانبندی پروژه، نوسان بازار) توازن برقرار کنید؛ هر خطایی در این انتخاب، مستقیماً خود را در ایمنی، دوام و هزینه تمامشده سازه نشان میدهد.
مسیر منطقی از سه گام عبور میکند: اول، تعریف دقیق نیاز سازهای؛ دوم، اطمینان از کیفیت؛ سوم، رصد هوشمندانه قیمت روز تیرآهن و محاسبه هزینه نهایی با در نظر گرفتن کرایه حمل، شرایط پرداخت و ریسک نوسانات بازار. اگر این سه لایه را جدی بگیرید و خرید خود را از تأمینکنندهای انجام دهید که هم شفافیت قیمتی دارد، هم اصالت کالا و فرایند تحویل را تضمین میکند، آن وقت خرید تیرآهن از یک دغدغه مبهم به یک انتخاب مستند و قابل دفاع تبدیل میشود.