انتشار خبر مربوط به سه شرکت پرارزش اینترنتی ایران در گزارش جهانی استارتاپ ها و بازنشر آن در اکونومیست وتک کرانچ به همراه بازخوردهای مربوط به این خبر در شبکه‌های اجتماعی، و واکنش‌های متفاوتی را به همراه داشت. در این گزارش به شرکت دیجی کالا با ارزش ۱۵۰ میلیون دلار (نزدیک به ۴۵۰ میلیارد تومان) بعنوان با ارزش‌ترین شرکت اینترنتی ایران اشاره شده است. نکته اینجاست که این ارزشگذاری کاملا تخمینی و بر اساس داده‌های فعالان فضای استارتاپ در ۵۰ کشور دنیا جمع آوری شده است و اطلاعات تخمینی از کشور ایران توسط من در اختیار Startup World Report قرار گرفت.
مجموعه های بسیاری هستند که بطور تخصصی به ارزشگذاری شرکت‌ها می پردازند. اکثر این مجموعه‌ها در ایران، ارزشگذاری را با روش‌های رایج مانند DCF و غیره و اکثرا با ارزشگذاری بر روی دارایی‌های مادی (زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و …) و تا حدودی غیرمادی انجام می‌دهند. شاید اگر شما کسب و کار «اینترنتی» خود را نزد این شرکت‌ها ببرید، ارزش زیادی بر روی آن نگذارند.
با انقلابی که فناوری اطلاعات بخصوص اینترنت و موبایل در فضای کسب و کار ایجاد نموده، فرآیند ارزشگذاری شرکت‌ها نیز تغییر کرده است. اکنون با ظهور صندوق‌های سرمایه گذاری کارآفرینی (Venture Capital) در ایران مانند شرکت سرآوا، که بطور تخصصی بر روی کسب و کارهای اینترنتی سرمایه گذاری می‌نمایند، روش‌ها و الگوهای موفق جهانی برای ارزشگذاری این نوع شرکت ها کم کم در کشور مورد استفاده قرار گرفته است.
مقایسه با بازارهای مشابه
«ایران سیلیکون ولی نیست!» این واکنش دیروز یکی از کاربران در شبکه‌های اجتماعی بود. ولی شاید نگاهی به بازارهای نوظهور مانند ترکیه، برزیل، روسیه و هند بتواند شاخص خوبی برای مقایسه ارزش استارتاپ‌های مشابه در ایران باشد. بیایید کشور ترکیه را انتخاب کنیم که تقریبا وضعیت مشابهی به لحاظ جمعیت، فرهنگ، سطح تحصیلات و نفوذ اینترنت و موبایل (البته نه پهنای باند) دارد. در ترکیه بیشترین حجم بازار تجارت الکترونیک در اختیار شرکت هپسی بورادا است. این شرکت در سال ۲۰۱۱ با فروش تقریبی ۲۶۰ میلیون دلار در سال (تقریبا ۲ برابر فروش دیجی کالا) توسط یکی از صندوق های سرمایه گذاری معتبر مورد راستی آزمایی (Due Diligence) قرار گرفت و حدود یک میلیارد دلار (تقریبا ۷ برابر ارزش تقریبی فعلی دیجی کالا) ارزشگذاری شد.
بدون شک فاکتورهای کلان و خرد بسیاری وجود دارند، که ارزش قیاسی پایین تر دیجی کالا نسبت به هپسی بوراردا را توجیه می‌کنند. از ریسک محیط کسب و کار، و رتبه ایران در Doing Business گرفته تا میزان تکنولوژی بکار رفته در هر یک از شرکت‌ها. ولی تاثیر منفی این شاخص‌ها تا چه حد می‌تواند ارزش دیجی کالا را در مقایسه نسبی با هپسی بوراردا کاهش دهد؟
کمبود آمار و اخبار شفاف
عدم وجود آمار و اخبار شفاف از سرمایه‌گذاری‌ها و ارزشگذاری شرکت‌ها نه تنها باعث ایجاد شک در پذیرش این ارقام می‌شود، بلکه باعث عدم رشد بازار و باور به ظرفیت‌هایی که این صنعت می‌تواند برای ایران به همراه داشته باشد نیز می‌گردد. اگر چه محافظه‌کاری شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری کارآفرینی در کشور، که از فضای فرهنگی و کسب و کاری کشور نشات می گیرد، قابل درک است، اما باید تمامی بازیگران این حوزه با درک فرصت‌هایی که وجود آمار و اخبار می‌تواند به همراه بیاورد، فضای کشور را برای انتشار و تهیه آنها آماده نمایند.
تلاش من برای حضور ایران در این گزارش جهانی، با استفاده از اطلاعاتی انجام شده است که در اختیار داشته‌ام. شکی نیست که امکان وجود شرکت‌های اینترنتی با ارزش بیشتر از شرکت‌های دوم و سوم (کافه بازار و شبکه تبلیغات) در ایران وجود دارد. اما نکته قابل توجه اینجاست که استارتاپ‌ها هم مانند بازیکنان فوتبال تا زمانی که معامله‌ای روی آنها انجام نشود، ارزش واقعی خود را بروز نمی‌دهند. اخبار غیر رسمی از گوشه و کنار نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری‌هایی روی کافه بازار و ای‌نتورک اتفاق افتاده که در فرآیند ارزشگذاری، قیمت کنونی آنها را رقم زده است.
سرآغاز انقلاب کسب و کارهای اینترنتی در ایران
کسب و کارهای فناوری اطلاعات در ایران وارد فصل جدیدی شده اند و این تاثیر که از تحولات ناشی از اینترنت و موبایل حادث می شود، بر بقیه فضای کسب و کاری کشور نیز موثر خواهد بود. نگاهی به گزارش جهانی استارتاپ ها نشان می‌دهد در میان ۵۰ کشور مورد بررسی، ایران در رتبه ۳۸ ام قرار دارد. این رتبه نه چندان راضی کننده، مدیون ارزش تخمینی ۱۵۰ میلیون دلاری دیجی کالاست. چرا که مقایسه کلی وضعیت کسب و کارهای اینترنتی ایران با بقیه کشورها رتبه پایین‌تری را نصیب ایران خواهد کرد. این نشان می‌دهد هنوز این صنعت در حال گذار از مرحله نوزادی به بلوغ قرار دارد.
حمایت از قهرمانان ملی
موفقیت، موفقیت به همراه می آورد. هیچ کس نمی تواند تاثیر چشمگیر خریداری شدن «مکتوب» توسط «یاهو» در سال ۲۰۰۹ و تحولی که پس از آن در فضای کسب و کار اینترنتی در کشورهای عربی ایجاد شده است را نادیده بگیرد. همه ما موظفیم از کارآفرینانی که در حال ایجاد این داستان های موفقیت هستند حمایت کنیم. بنیانگذاران این کسب و کارها از افتخار آفرینان فوتبال و والیبال کشور کمتر نیستند. این کارآفرینان باعث بهبود فضای کسب و کاری کشور، ایجاد رونق اقتصادی و رشد جایگاه ایران در کشورهای منطقه خواهند شد. راه ناپیموده زیاد است و جاده ناهموار، ولی روزی که دیجی کالا وارد بورس اوراق بهادار بشود، نقطه عطف کسب و کارهای اینترنتی در ایران خواهد بود.
ممنونم عالی بود