ضعف در بلوغ و خلاهای شخصیتی، نیاز به دگر نوازی، سرعت و هجوم اطلاعات در دنیای مدرن، وجود فرهنگ زیست دوگانه در جامعه ایرانی و معنویت بیرونی باعث شده تا افراد برای دیده شدن و تایید، به نمایش خوشبختی زندگی خود در فضای مجازی روی بیاورند.
بیست و نهمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه با موضوع «نمایش خوشبختی در فضای مجازی» با حضور سعید ایمانی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، معصومه حاتمی، فوق دکتری روانشناسی سلامت و مدرس دانشگاه ، مهدی اسماعیل‌تبار روانشناس و با اجرای احسان محمدی روزنامه‌نگار و فعال فضای مجازی مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
باید رژیم شبکه های اجتماعی داشته باشیم
سعید ایمانی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه تظاهر به خوشبختی محصول دنیای مدرن است، گفت: فضای مجازی باعث شده افرادی که دارای خلاهای شخصیتی هستند به دنبال پر کردن آن در فضای مجازی باشند، تا خود برتر و ایده آل را که نیاز به توضیح ندارد در این شبکه ها به نمایش بگذارند.
ایمانی با تاکید بر اینکه این افراد در دنیای واقعی به علت خلاهایی که دارند نمی توانند صحبت کنند و همیشه مجبور هستند خود را در پشت یک نقاب پنهان کنند، اظهار کرد: اینگونه افراد، نمایی از خوشبختی خود را به دیگران نشان می دهند تا حس رقابت را ایجاد کنند.
وی با بیان اینکه اگر از تکنولوژی درست استفاده شود باعث شکوفایی شخصیت می شود، تصریح کرد: اینگونه خودشیفتگی باعث اختلال شخصیتی در افراد می شود و آنچه خطرناک است ایجاد حس رقابتی ناسالم است که چرا دیگران خوشبخت هستند و من نیستم.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه نمایش خوشبختی در زمان های گذشته نیز وجود داشته، گفت: نیاز به تحسین شدن یک حس غریزی است و در پایین ترین سطح قرار دارد. فردی که در لایه های پایین قرار دارد وقتی به نیاز تحسین شدن او پاسخ داده نشود سقوط می کند و درهم می شکند و هر چه افراد از نظر بلوغ عقلی در لایه های بالاتری قرار داشته باشند نیازی به نمایش خوشبختی خود و تحسین دیگران ندارند.
ایمانی با بیان اینکه نمایش خوشبختی منشا اختلالات روحی است و می تواند بحران های جدی تری را برای فرد به وجود بیاورد، ادامه داد: تکنولوژی ما را به سمت زندگی انفرادی سوق می دهد که می تواند باعث اختلال شود به همین علت ما باید رژیم شبکه های اجتماعی داشته باشیم تا کمتر آسیب ببینیم.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه مدرنیته تمایل به نمایش را بیشر کرده است، گفت: اگر از منظر نرم‌آماری نگاه کنیم، چیزی که نرمال نباشد ناخودآگاه جامعه به سمت آن پیش می‌رود؛ زندگی امروزی با زندگی چند دهه قبل فرق دارد در ۵۰ سال گذشته تفاوت نسلی هر ۳۰ سال یکبار بود ولی امروز به سه تا چهار سال رسیده است. یکی از دلایل نمایش خوشبختی، دگر نوازی و فرار از خود برای رسیدن به آرامش است در ناخودآگاه ترس‌هایی وجود دارد که باعث رقابت بین خود واقعی و خود ایده آل می‌شود و ما مجبور هستیم این فاصله را کمتر کنیم و اگر موفق به کم کردن این فاصله نشویم به سمت اختلال روانی پیش می رویم.
ایمانی با اشاره به اینکه شبکه های اجتماعی بعد فردگرایی فرد را برجسته می کنند زیرا می خواهیم همیشه برتر و برنده باشیم و خود را برای دیگران جذاب نشان دهیم، ادامه داد: باید از فضای مجازی درست استفاده کنیم و اگر نظمی را در این فضا به وجود بیاوریم عامل پیشرفت هم می شود. اما در جامعه ما فرهنگ استفاده از این تکنولوژی همچون یک فنر جمع شده و اکنون رها شده است به صورتی که فضای مجازی به یک دوست در خانواده‌ها و افراد تبدیل شده که آسیب زا است. بسیاری از خانواده های ایرانی مهارت فرزندپروری را ندارند و به همین دلیل فرزندان از خانواده فاصله گرفته و به شبکه‌های اجتماعی پناهنده می‌شوند و در آنجا با نمایش خود تایید می شوند و شادی کاذب را برای این فرد به وجود می آورند.
هجوم اطلاعات بدون منع باعث سردرگمی می شود
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به اینکه آیا خوشبختی‌نمایی در فضای مجازی راهی برای فرار از رنج های زندگی است، گفت: همه دوست دارند تایید شوند و خودشیفتگی آنها نوازش شود و بسته به میزان آسیب‌های موجود در طول زندگی دنیای روحی و روانی افراد نیاز به دیده شدن و تایید شدن دارد. هر چه آسیب در خانواده بیشتر باشد نیاز به دیده شدن بیشتر می شود. ولی اگر خانواده به این امر پاسخ دهد دیگر نیازی به نمایش خود در فضای مجازی ایجاد نمی‌شود و عقده‌گشایی در این حوزه کمتر است. هر چه فرد خوشبختی را بیشتر حس کند و رضایت درونی داشه باشد احتیاج کمتری به تایید دیگران دارد.
سعید ایمانی در ادامه این بحث با اشاره به اینکه اولین کانونی که با نمایش خوشبختی آسیب می‌بیند کانون خانواده است، گفت: امروز مردم اشتهای زیادی برای دریافت اطلاعات دارند. من بیشتر نگران پدران و مادران آینده هستم که هجوم اطلاعات بدون منع باعث سردرگمی آنها می شود، زیرا این حجم از اطلاعات مانند جزیره هایی است که قابل کنترل نیست. اگر این مفاهیم در خانواده پذیرفته شود بلوغ فکری را از افراد می گیرد.
وی با تاکید بر اینکه دیدن خوشبختی دیگران اگر یک مدل باشد ایرادی ندارد ولی اگر به سمت حسادت پیش برود باعث خود درگیری، پست رفت و آسیب های جبران ناپذیر در زندگی افراد می شود، افزود: باید وقتی آدم‌های موفق را می‌بینیم با آنها خودمان را به‌روز کنیم و در این شراط است که می‌توانیم موفقیت بیشتری در زندگی کسب کنیم.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه باید یک مدل و الگوی درست را در جامعه ایجاد کنیم گفت: این الگو‌ها باید طبقه‌بندی شده باشد و ما را در جهت مثبت هدایت کند و خود این امر باعث ایجاد حس شادابی در جامعه می‌شود.
ایمانی افزود: امروز بر روی شبکه های اجتماعی مدیریتی وجود ندارد و اگر نهادی مسئولیت این امر را بر عهده بگیرد می تواند نسل جوان را به سمت الگوی درست سوق بدهد.
گوشی هوشمند کاربر هوشمند می خواهد
مهدی اسماعیل‌تبار روانشناس و نویسنده کتاب روانشناسی و مشاوره موبایل در ادامه این نشست با اشاره به اینکه انسان فکر، جسم و روان دارد، گفت: اشکال دنیای امروز رسانه نیست بلکه رشد نامتوازن انسان است.
وی ادامه داد: من معتقدم گوشی هوشمند، کاربر هوشمند لازم دارد و مشکلی که ما در ایران داریم وجود فرهنگ زیست دوگانه است و فضای مجازی این فرهنگ را تقویت کرده است.
اسماعیل تبار با بیان اینکه تایید افراد در فضای مجازی باعث تحمیل یک نوع سبک زندگی بر افراد می شود، تصریح کرد: فضای مجازی امروز به ابزاری برای نمایش و جلوه گری تبدیل شده است. زیرا انسان در طول تاریخ به دنبال جلوه گری بوده است و امروز ابزاری آمده که می تواند این جلوه گری را بیشتر نمایش دهد.
وی با تاکید بر اینکه با وجود تمام ابزارهای اتصال افراد به یکدیگر، در دنیای مدرن باز هم افسردگی بیماری اول جهان است، افزود: افسردگی در جهان بیداد می کند زیرا این وسایل و فضای مجازی ابزار اتصالات هستند نه ارتباطات و فضای مجازی غارهای خانگی را بیشتر کرده است.
نویسنده کتاب روانشناسی و مشاوره موبایل در مورد خودکشی که نمایشی برای دیده شدن است، گفت: وقتی شما راست نمی‌گویید به هدفی غیر واقعی می‌رسید که این هدف مسیر را تغییر می‌دهد. زندگی مجازی درواقع یعنی نمایش یک دوپینگ غیر واقعی از زندگی حقیقی؛ البته ما باید در جامعه ببینیم این موضوع به چه کسی باز می‌گردد و مسئول رسیدگی به وضعیت فعلی چه کسی است. باید بدانیم مخاطب ما کیست و این فناوری را چه کسی آورد.
هنوز روانشناسی و مشاوره را به رسمیت نمی‌شناسیم
وی با اشاره به اینکه باید کتابی را در مورد رفتار‌های مشکل دار جامعه ایرانی در پنجاه سال گذشته بنویسیم، افزود: مردم ما روابط خوبی با هم ندارند و این به خاطر ایجاد یک عقده اجتماعی است که موضوعی مشترک دربین همه افراد جامعه است. اگر شما در خانواده برای فرزند خود وقت نگذارید، دیگرانی در فضای مجازی هستند که برای آنها وقت می گذارند.
اسماعیل تبار با اشاره به اینکه یکی از مشکلات امروز جامعه این است که در کشور هنوز روانشناسی و مشاوره را به رسمیت نمی‌شناسیم و تاثیر رمال از روانشناس در جامعه ما بیشتر است، گفت: مشکلات این حوزه بسیار است و همه مسئول هستیم. درحالی که خود مسئولان هم وظایفشان را به درستی انجام نمی‌دهند و آن را به دوش دیگری می‌سپارند. باید بدانیم با دستمال کثیف نمی‌توان شیشه را پاک کرد.
وی افزود: رفتار های مبتنی بر جلوه فروشی در فضای مجازی نشان دهنده نوعی اعتماد به نفس کاذب است. ما دو اعتماد به نفس داریم یکی واقعی و دیگری کاذب. اعتماد به نفس واقعی شاه کلید کسب موفقیت در هرچیزی است. فرقی نمی‌کند درچه جایگاهی هستید و به‌دنبال چه نوع اهدافی هستید، اگر اعتماد به نفس نداشته باشید هیچ چیز ندارید. اما باید فرق بین اعتماد به نفس کاذب با اعتماد به نفس واقعی را هم بدانیم تا دچار تشویش، اضطراب بیهوده و رفتار‌های اینچنینی نشویم؛ لذا در این حوزه هم باید تولید محتوا کنیم.
مهدی اسماعیل‌تبار با اشاره به اینکه تاخر فرهنگی موجب این مشکلات شده چرا که رشد فرهنگی متوازن نداشته ایم، گفت: اگر حرف رهبری را بپذیریم که آموزش و پرورش در تمام زندگی فرد تاثیر می‌گذارد باید به این موضوع توجه جدی کنیم و ورود پرقدرتی را در این حوزه داشته باشیم.
وی افزود: ما تفکر واحد نداریم و دچار دوگانگی شده‌ایم. متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم الگوی درستی را به جامعه معرفی کنیم که مردم به دنبال آن بروند. آیا همانطور که اسلام از راه قلب‌ها وارد شد ما توانستیم از راه قلوب وارد شویم؟ کاری کرده‌ایم که بخشی از افراد با جامعه لج کنند که نتیجه سیاست گذاری های غلط است.
فضای مجازی تایید دیگران را سرعت داده است
معصومه حاتمی، فوق دکتری روانشناسی سلامت و مدرس دانشگاه در این نشست با بیان اینکه همه انسان ها به تایید دیگران نیاز دارند، گفت: در قدیم افراد برای دیده شدن زمان بیشتری صرف می کردند ولی امروز فضای مجازی تایید دیگران را سرعت داده و صبر افراد را کم کرده است.
وی با تشریح اینکه جامعه فعلی ما دچار سه معضل اساسی شده است ، افزود: نمایش مصرف گرایی، تن آسایی اقبال گرایانه و نمایش ثروت از معضلات جامعه امروز ما هستند.
حاتمی با اشاره به اینکه وقتی برای تایید دیگران به فضای مجازی پناه برده می شود یعنی فرد از لحاظ بلوغ عقلانی ضعف دارد، گفت: حضور و نمایش در این فضا اگر همراه با تعادل باشد درست است، مشکل از آنجایی شروع می شود که کار به رقابت ناسالم و نمایش کاذب کشیده شود.
حاتمی با اشاره به قانون جز به کل گفت: وقتی یک عکس از زندگی فرد را به کل زندگی او تعمیمم می دهیم که او خوشبخت است این اشتباه است زیرا یک پازل یا برش از زندگی او را دیده ایم. نسل امروز تصور می کند که این عکس نمای کلی زندگی افراد است ولی اینطور نیست. به همین دلیل است که نباید ظاهر زندگی دیگران را با باطن زندگی خودمان مقایسه کنیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه حذف اینستاگرام و بستن آن معضلات جامعه را کم نمی کند، تصریح کرد: باید معایب این صفحات را شناسایی کنیم و با آگاه سازی جامعه آسیب های آن را کم کنیم.
فضای مجازی افراد را از خویشتن نوازی به سمت دیگر نوازی سوق داده است
وی با اشاره به اینکه پژوهش ها نشان می دهد وقتی یک فرد یک زندگی خاص را به نمایش می گذارد، یک آرزو و میل درونی که زندگی واقعی او شبیه آن باشد را به نمایش می گذارد، اظهار کرد: دلیل دوم عدم اعتماد به نفس فرد است که آن را مشروط به تایید دیگران می کند که نشان می دهد از خود رضایت درونی ندارد وخویشتن نواز نیست.
حاتمی ادامه داد: . وقتی اعتماد به نفس من مشروط به بعد عاطفی باشد یعنی من یک اعتماد به نفس ناسالم دارم. یکی از معضلات دنیای مجازی این است که ما را از خویشتن‌نوازی جدا کرده و به دیگر نوازی سوق داده است. همین موضوع باعث ایجاد اختلات روانی می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه خوشبختی یک موضوع نسبی است که از دیدگاه هر فرهنگ و جامعه‌ای تعریف خاص خودش را دارد، گفت: در بسیاری از کشور‌های غربی خانواده‌ها لحظات خوش خود را با دوستانشان به اشتراک می‌گذارند، همین مسئله باعث شده این دیدگاه از طریق فضای مجازی در کشور‌های دیگر همچون ایران شایع شود. سؤالی که پیش می‌آید این است که اگر افراد در واقعیت خوشبخت هستند، چه لزومی دارد که بخواهند آن را در ملا عام نمایش دهند؟ به نظر این افراد متظاهر، در واقعیت نه تنها خوشبخت نیستند بلکه حتی از زندگی‌شان احساس رضایت ندارند.
وی با اشاره به اینکه وقتی به افراد فرصت دیده شدن در جامعه را نمی دهیم آنها به سراغ فضای مجازی می روند، افزود: نمی‌توان گفت نمایش خوشبختی خطاست، بلکه باید گفت اغراق و اصرار در آن خطاست. این افراد یا راه را اشتباه می‌روند و یا خیلی پررنگ می‌روند ولی بیمار روانی نیستند. آنها در فضای مجازی تایید، پذیرش و دیده می‌شوند و اعتماد به نفس را تجربه می کنند.
حاتمی ادامه داد: اگر ما در دنیای واقعی این تاییدات را به او بدهیم، چه ایرادی دارد؟ اگر یاد بگیریم همسر و فرزند خود را تایید کنیم، او دیگر نیاز به تایید در دنیای مجای ندارد.
ضعف شخصیتی باعث نمایش خوشبختی فضای مجازی می‌شود
این استاد دانشگاه با بیان اینکه اگر فرد یک کتاب خوب بخواند و تصویر آن را با دیگران به اشتراک بگذارد کار درستی است، گفت: آنچه اشتباه است مانور و نمایش فیزیولوژی فرد در این فضا است باید به او آموزش بدهیم که خویشتن نواز باشد و پیوندهای او را با دنیای واقعی بیشتر کنیم.
وی با اشاره به اینکه منبع تایید باید اول خویشتن نوازی، پس از آن هم نوازی و در نهایت دیگر نوازی باشد، افزود: دنیای مجازی اختیار چشمی و فیزیکی ما را گرفته است و این را باید درمان کنیم. باید منبع دریافت و تایید را از خود شروع کنیم و بعد هم‌نوازی یعنی از خانواده و در انتها دیگرنوازی را مورد توجه قرار دهیم. باید قبول کنیم که نسل جوان در صفحات مجازی مانند اینستاگرام حضور دارد و باید با آگاه سازی و آموزش، استفاده درست از این فضا را به او یاد بدهیم.
حاتمی افزود: خوشبختی واقعی مانند گل خوشبویی است که خودش بویش را جار نمی‌زند بلکه این عطر خود در فضا منتشر می‌شود. خوشبختی حقیقی هم اینگونه است. البته ضعف شخصیتی هم باعث نمایش خوشبختی در این فضا می‌شود. اگر فرد سلامت روان داشته باشد دیگر خود را جار نمی زند.
اگر معنویت بیرونی باشد سلامت روان را به خطر می اندازد
معصومه حاتمی، فوق دکتری روانشناسی سلامت و مدرس دانشگاه با اشاره به معنویت در نظریه آلپورت گفت: آلپورت می‌گوید معنویت صد درصد با سلامت روان رابطه نزدیک دارد و بالا آمدن معنویت باعث افزایش سلامت روان و کاهش آن باعث کاهش سلامت روان می‌شود.
وی افزود: از نظر آلپورت معنویت دو بعد بیرونی و درونی دارد. اگر معنویت درونی باشد یک عامل مهم انگیزشی در زندگی فرد است و سلامت روان را بالا می برد ولی اگر معنویت بیرونی باشد و به عبارتی ادای معنویت را در بیاوریم این، سلامت روان را به خطر می اندازد زیرا مدام به فکر این است که نمایش او لو نرود.
حاتمی با اشاره به اینکه در معنویت درونی، فرد تمایل دارد به آن خدمت کند، نه آنکه از آن به نفع هدف‌های دیگر استفاده کند، گفت:. در صورتی که معنویت بیرونی باشد فرد برای رسیدن به اهدافی مانند مقام، کسب پذیرش در جامعه و خانواده، بالابردن اعتماد به نفس و حتی توجیه اعمال خود از آن استفاده می‌کند. به‌زبان ساده معنویت بیرونی یعنی ظاهرسازی و نمایش زندگی دروغی.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه جامعه فعلی ما به سمت نقش بازی کردن رفته است، تصریح کرد: جامعه ما حالش خوب نیست. افسردگی بیداد می کند زیرا ما به‌عنوان مسئول ضعیف عمل کرده‌ایم.
وی افزود: باید از نقش بازی کردن دست برداریم. ما با رفتارهایمان این اثر منفی را به جامعه تزریق کرده‌ایم که معنویت و اخلاق امروز جامعه ما بیرونی و نمایشی شده است و شاید همین اخلاق نمایشی من باعث شده نسل جوان به سمت فضای مجازی روی آورد و به همین دلیل جامعه ترس و استرس دارد.
حاتمی با اشاره به اینکه بزرگ‌ترین وظیفه همه ما این است که جامعه را با اخلاق‌درونی نزدیک کنیم، گفت: زمانی که اخلاق درونی می شود سلامت روان بالا می رود و دیگر فرد ترس، استرس، اعتماد و خود باوری کاذب ندارد. وقتی همه چیز اجبار باشد و بدون علم، دانش و تخصص نسخه می دهیم جامعه را ناخودآگاه به سمت دروغ سوق می دهیم و دروغ یعنی پرتاب شدن و اگر این دروغ درست نشود دنیای فضای مجازی بیشتر در درون ما پیشرفت می کند.
منبع: به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
