مقدمه
شرکت سرمایه‌گذاری سرآوا، به عنوان یکی از پیشگامان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران، پس از ۱۴ سال فعالیت پربار در اکوسیستم استارتاپی، با واگذاری آخرین سهام خود در کارخانه نوآوری هم‌آوا به شرکت نوآوران پارس هوش‌آوا، از این حوزه خارج شد. این انتقال نه تنها پایان یک عصر را نشان می‌دهد، بلکه آغاز فصل جدیدی تحت عنوان “هوش‌آوا” است که بر پایه تجربیات گذشته و تمرکز بر فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی بنا شده است. این گزارش به بررسی تاریخچه سرآوا، فعالیت‌های کلیدی آن، نقش کارخانه نوآوری هم‌آوا و زیرمجموعه‌های آن مانند آواتک، زاویه و شزان، جزئیات واگذاری سهام، و چشم‌انداز آینده می‌پردازد. بر اساس اخبار و گزارش‌های اخیر این تغییرات می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای رشد اکوسیستم ایجاد کند.
تاریخچه شرکت سرآوا
شرکت نوین اندیشان سرآوا پارس (Sarava Pars) در بهار سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱ میلادی) توسط سعید رحمانی خضری، کارآفرین ایرانی که تجربه فعالیت در شرکت‌های فناوری خارج از کشور را داشت، با همراهی جمعی از سرمایه‌گذاران داخلی تأسیس شد. هدف اولیه سرآوا، جذب سرمایه‌های بین‌المللی و حمایت از رشد استارتاپ‌های اینترنتی در ایران بود. این شرکت به عنوان اولین صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) در ایران شناخته می‌شود و در طول فعالیت خود، بیش از ۳۰۰ میلیون دلار در بیش از ۳۵ استارتاپ سرمایه‌گذاری کرد.
سعید رحمانی در روایتی از شکل‌گیری سرآوا می‌گوید: “سرآوا در ۱۸ مهر ۱۳۹۰ تأسیس شد و اولین سرمایه‌گذاری آن در دیجی‌کالا در اسفند ۱۳۹۱ نهایی شد.” ساختار سهامداری سرآوا متنوع است و هیچ سهامداری بیش از ۱۵ درصد سهام ندارد. این شرکت نقش کلیدی در شکل‌گیری اکوسیستم استارتاپی ایران ایفا کرد و به عنوان حامی اصلی بسیاری از کسب‌وکارهای موفق مانند دیجی‌کالا، کافه‌بازار و دیوار عمل نمود.
سرآوا علاوه بر سرمایه‌گذاری مالی، در توسعه زیرساخت‌های نوآوری مانند کارخانه نوآوری آزادی نیز نقش داشت. این کارخانه در سال ۱۳۹۶ با سرمایه‌گذاری ۶۰ میلیارد تومانی سرآوا و همکاری با پارک فناوری پردیس تأسیس شد و به عنوان اولین شعبه پارک فناوری پردیس، فضایی برای شتاب‌دهنده‌ها و استارتاپ‌ها فراهم کرد.
فعالیت‌های کلیدی سرآوا و پرتفوی سرمایه‌گذاری
سرآوا با تمرکز بر کسب‌وکارهای دیجیتال، فناوری اطلاعات، سلامت و آموزش، پرتفوی گسترده‌ای ایجاد کرد. برخی از سرمایه‌گذاری‌های کلیدی عبارتند از:
| شرکت/استارتاپ | درصد سهام تقریبی سرآوا | توضیحات کلیدی |
|---|---|---|
| دیجی‌کالا | ۲۶.۴% | بزرگ‌ترین فروشگاه آنلاین ایران؛ خروج در سال ۲۰۲۴ با فروش سهام به همراه اول، بزرگ‌ترین خروج اکوسیستم. |
| هلدینگ هزاردستان (کافه‌بازار و دیوار) | ۱۲.۰۹% | بزرگ‌ترین مارکت اپلیکیشن‌های اندروید؛ خروج در سال ۲۰۲۴ با ایجاد بزرگ‌ترین اگزیت تاریخ اقتصاد دیجیتال ایران. |
| علی‌بابا | ۷.۱۷% | پلتفرم سفر و گردشگری؛ بخشی از گروه هزاردستان. |
| کارخانه نوآوری هم‌آوا | ۴۹% | آخرین سرمایه‌گذاری؛ واگذاری در ۲۰۲۵ به نوآوران پارس هوش‌آوا. |
| ایوند | ۳۶% | پلتفرم مدیریت رویدادها؛ خروج در ژانویه ۲۰۲۵ با واگذاری به بنیانگذار پس از ۹ سال. |
| تخفیفان | ۹.۴۴% | پلتفرم تخفیف گروهی؛ خروج کامل در اوت ۲۰۲۵ با فروش به بنیانگذاران. |
| تسکولو، کی‌کجاست و فرانش | متغیر | خروج در آوریل ۲۰۲۵ به عنوان بخشی از استراتژی خروج. |
| سایر استارتاپ‌ها | متغیر | شامل الوپیک، نوار، فرانش و غیره؛ خروج از نوار با واگذاری به بنیانگذاران. |
سرآوا نه تنها سرمایه مالی فراهم کرد، بلکه با ارائه مشاوره، شبکه‌سازی و حمایت از رشد، به بلوغ این شرکت‌ها کمک کرد.
کارخانه نوآوری هم‌آوا: قلب تپنده فعالیت‌ها
کارخانه نوآوری آزادی (هم‌آوا)، واقع در میدان آزادی تهران، به عنوان بزرگ‌ترین مرکز استقرار استارتاپ‌ها در ایران شناخته می‌شود. این کارخانه در سال ۱۳۹۶ با همکاری سرآوا، پارک فناوری پردیس و معاونت علمی ریاست جمهوری افتتاح شد و فضایی بیش از ۱۸ هزار متر مربع برای بیش از ۳۰۰ استارتاپ فراهم کرد. فعالیت‌های اصلی هم‌آوا شامل شناسایی، شکل‌دهی و شتاب‌دهی استارتاپ‌ها در حوزه‌های فینتک، هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، سلامت و گردشگری است.
زیرمجموعه‌های کلیدی هم‌آوا عبارتند از:
- آواتک (Avatech): اولین شتاب‌دهنده ایران، تأسیس در ۱۳۹۳، با تمرکز بر فناوری اطلاعات، اینترنت، موبایل و تجارت الکترونیک. دوره‌های شتاب‌دهی ۴-۶ ماهه شامل آموزش، مربیگری، فضای کاری و سرمایه اولیه ۲۵ میلیون تومانی. آواتک بیش از ۱۰۰ استارتاپ را شتاب‌دهی کرده و پس از ادغام با هم‌آوا ادامه فعالیت داد.
- زاویه (Zavie): فضای کار اشتراکی برای استارتاپ‌ها و فریلنسرها، با تمرکز بر شبکه‌سازی و رویدادها. زاویه بخشی از ساختار یکپارچه کارخانه بود و به رشد اولیه استارتاپ‌ها کمک کرد.
- شزان (Shazan): شتاب‌دهنده تخصصی در حوزه فناوری‌های نوین مانند نانوتکنولوژی و بیوتک، با برنامه‌های پژوهشی و توسعه فناوری.
- نوآوا (Noava): بازوی مشاوره‌ای سرآوا برای سبدگردانی کسب‌وکارها، پژوهش و توسعه فناوری‌های نوین.
روند خروج‌های اخیر سرآوا
از سال ۲۰۲۴، سرآوا استراتژی خروج از سرمایه‌گذاری‌ها را پیگیری کرد. فرزین فردیس، مدیرعامل سرآوا، این خروج‌ها را بخشی از بازنگری پرتفوی و ایجاد ارزش بیشتر توصیف کرد، هرچند فشارهای خارجی نیز ممکن است تأثیرگذار بوده باشد.
خروج‌ها در ۲۰۲۵ شامل ایوند (ژانویه)، تسکولو، کی‌کجاست و فرانش (آوریل)، تخفیفان (اوت) و در نهایت هم‌آوا بود. این روند گمانه‌زنی‌هایی در مورد انحلال سرآوا ایجاد کرد، اما شرکت تأکید دارد که منحل نخواهد شد.
جزئیات واگذاری سهام به نوآوران پارس هوش‌آوا
در آخرین گام، سرآوا ۴۹ درصد سهام هم‌آوا را به شرکت نوآوران پارس هوش‌آوا واگذار کرد. این شرکت جدید با مدیرعاملی رضا کلانتری‌نژاد (مدیرعامل سابق هم‌آوا) و اعضای هیئت مدیره هادی فرنود و اکبر هاشمی فعالیت می‌کند. این واگذاری تأثیری بر عملیات کارخانه نخواهد داشت و مدیریت همچنان با پارک فناوری پردیس ادامه می‌یابد.
تأثیرات بر اکوسیستم استارتاپی ایران
خروج سرآوا چالش‌هایی مانند کاهش سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل تحریم‌ها ایجاد می‌کند، اما فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاران جدید فراهم می‌آورد. کارخانه هم‌آوا همچنان فعال خواهد ماند و می‌تواند به رشد استارتاپ‌ها در حوزه‌های نوین کمک کند. سعید رحمانی تأکید کرده که چنین فضاهایی برای جلوگیری از عقب‌گرد ضروری هستند.
از سرآوا تا هوش‌آوا، نمادی از تحول در اکوسیستم نوآوری ایران است. سرآوا با سرمایه‌گذاری‌های خود پایه‌گذار موفقیت‌های بزرگ بود، اما واگذاری به هوش‌آوا می‌تواند فصل جدیدی با تمرکز بر فناوری‌های آینده‌محور باز کند. آینده نشان خواهد داد که آیا این تغییرات به پویایی بیشتر منجر می‌شود یا چالش‌های جدیدی ایجاد می‌کند