صاحبنظران حاضر در سیزدهمین نشست نقد و اندیشه با موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» با تبیین وضعیت اخلاق در فضای مجازی، به چرایی ایجاد وضعیت نگران کننده فعلی و راه حل های اصلاح آن پرداختند.
به گزارش وبنا به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سیزدهمین نشست از سلسله نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» با حضور حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه ، طیبه سیاوشی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و محمدمهدی فتوره‌چی، مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در وزارت ارتباطات برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان با اشاره به فرمایش پیامبر اکرم (ص) درباره هدف بعثت برای مکارم اخلاقی، گفت: این موضوع نشان می دهد که مبعث و وحی به پیامبر برای رسیدن به اخلاق است.
وی با تاکید به اینکه اخلاق یک موضوع آموزشی نیست، افزود: انسان خود باید به این باور برسد که اخلاق ارزشمند است.
غرویان گفت: اخلاق تزریقی و تلقینی نیست و جامعه و مردم باید خود به این باور برسند؛ اخلاق با کنترل درونی شکل می گیرد و با پلیس بیرونی به دست نمی آید.
غلبه سیاست بر اخلاق
وی درباره وضعیت اخلاق در جامعه امروزی ایران نیز با اشاره به اینکه وضعیت اخلاق در جامعه مناسب نیست، افزود: در جامعه ما سیاست بر اخلاق غلبه کرده است و اگر در جامعه اخلاق باشد باید آثارش را مشاهده کنیم، اما در جامعه بی اعتمادی، دروغ و نفاق وجود دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه، قدرت طلبی، ریاست طلبی و ثروت طلبی را از دلایل بی اخلاقی های جامعه عنوان کرد و با انتقاد از برنامه های تلویزیونی و جوایز مطرح شده در این برنامه ها، گفت: در مقابل این برنامه ها خطیب نماز جمعه مردم را به ساده زیستی و مقاوت درباره تحریم ها توصیه می کند در صورتی که این مسائل با هم همخوانی ندارد و از دو گفتمان متفاوت بر می خیزد.
طیبه سیاوشی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به سوالی درباره وضعیت اخلاق در جامعه امروز، گفت: برای بهبود فضای فرهنگی، به خصوص بعد از انقلاب که انقلابی فرهنگی بود، حرکت مناسبی انجام نشده است و در حوزه تقنینی در این چهار دهه بیشتر به سمت ساختار سازی حرکت شده و سرمایه گذاری فرهنگی برای مردم که از سرمایه های اصلی جامعه هستند انجام نشده است.
وی با اشاره به اینکه حوزه مهم اخلاق و فرهنگ مغفول واقع شده است، افزود: تبعات این اقدامات در فضای واقعی مشاهده می شود که به فضای مجازی نیز انتقال داده شده است.
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اشاره به تلاش هایی که در این حوزه در مجلس انجام می شود، گفت: با صراحت می توان گفت به دلیل اینکه بسیاری از سیاست مداران و مسوولان عالی رتبه کشور فضای مجازی و کاربران آن را به درستی نمی شناسند، تلاش ها برای بهبود فضای فرهنگی در فضای مجازی کمتر انجام می شود.
هویت مخدوش، بزرگترین مشکل فضای مجازی است
وی بزرگترین مشکل در فضای مجازی را هویت مخدوش عنوان کرد و افزود: دوگانگی که در جامعه وجود دارد به فضای مجازی نیز منتقل شده است که بخشی از آن به فرهنگ ایرانی و بخش دیگر به سیاست های چهار دهه گذشته کشور برمی گردد.
سیاوشی ادامه داد: طرح های فرهنگی به دلیل نگاه جناحی در در کمیسیون به سرانجام نمی رسد.
وی به طرحی که در این کمیسیون درباره ساماندهی پیام رسان های داخلی مطرح شده بود اشاره کرد و افزود: طرحی از طرف یک نفر از اعضای کمیسیون فرهنگی مطرح شد که ساختارهایی را در قوه قضاییه و شورای عالی فضای مجازی به همراه یک بخش نظامی برای این کار در نظر گرفته بودند که بتوانند این فضا را مدیریت کنند در حالی که فضای مجازی قابل مدیریت نیست و مرزی نمی توان برای آن تصور کرد.
این عضو کمیسیون فرهنگی با اشاره به اینکه با تصویب این طرح به شدت فضای مجازی امنیتی می شد، گفت: با تلاش های انجام شده، کلیات این طرح به تصویب نرسید و کنار گذاشته شد.
در ادامه این نشست، محمدمهدی فتوره‌چی، مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران نیز درباره صیانت از اخلاق در فضای مجازی، گفت: رویکرد دغدغه مندان و کسانی که فضای مجازی را رصد می کنند بیشتر رویکرد سلبی است و شاید این رویکرد ناشی از بد اخلاقی ها و عدم رعایت اصل اخلاق در فضای مجازی است.
تفکر انتقادی در فضای مجازی، شاه کلید سواد رسانه ای است
وی افزود: به طور مثال برگزاری همایش ها و نشست هایی با موضوعاتی مانند فضای مجازی پاک نشان می دهد که مسوولان باور دارند که کنشگری سالمی در این فضا نیست و این فضا ناپاک است.
فتوره چی با اشاره به اهمیت سواد رسانه ای در حوزه فضای مجازی، گفت: در سواد رسانه ای تفکر انتقادی به عنوان شاه کلید مطرح می شود و کنشگران نقش اساسی در گزینش مطالب و ترویج و اشاعه آن دارند.
وی به تعاریف مختلف از اخلاق در تعالیم و ادیان اشاره کرد و افزود: کاربران امروز فضای مجازی تعاریف متفاوتی از علما و مبلغان دینی و مذهبی درباره اخلاق دارند در صورتی که قبل از آن هم اختلاف دیدگاهی درباره تعریف اخلاق بین جامعه شناسان، روان شناسان و علمای دینی وجود داشت.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: جامعه شناسان و روان شناسان اخلاق را یک موضوع نسبی تعریف می کنند ولی آن چیزی که در آموزه های قرآنی وجود دارد تعریف مطلقی از اخلاق است.
وی به نظام های ارزشی شش گانه اشاره کرد که در جوامع مختلف مطرح است و افزود: کاربران امروزی فضای مجازی به نظام ارزشی زیبایی شناسی و جنبه اقتصادی نظام های ارزشی بیشتر از جنبه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی توجه دارند.
فتوره چی تصریح کرد: کاربران جوان، میانسال و حتی نخبه گرا و روحانی در شبکه های اجتماعی از نظام ارزشی زیباشناسی برای جذب بیشتر مخاطب، استفاده می کنند، البته چاره ای غیر این کار نیز وجود ندارد.
حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان در این بخش با اشاره به مطلق گرایی اخلاق در اسلام، توضیح داد: کلیات اخلاقی مطلق است اما در تطبیق بر مصادیق نسبی است، به طور مثال عدالت به عنوان یک ارزش اخلاقی مطرح است اما در اجرا هر فردی آن را به گونه ای تعریف می کند.
فتوره‌چی در ادامه بحث خود به تعارضات عجیب در استفاده از شبکه های اجتماعی فیلتر شده توسط مسوولان در جامعه اشاره کرد و گفت: وقتی مردم می بینند که مسوولان و گروه های مرجع جامعه در این فضا کنشگری دارند و مطالب خود را منتشر می کنند برای آنان سوال پیش می آید که چرا آنان(مردم) نمی توانند از این فضا استفاده کنند و فیلتر است.
اخلاق تابعی از سیاست، اقتصاد و فرهنگ است
فتوره‌چی گفت: اخلاق را به ابعاد مختلف مانند اقتصاد، سیاست و فرهنگ مرتبط دانست و افزود: اخلاق تابعی از سیاست و سیاست نیز تابعی از روابط اقتصادی و همچنین اقتصاد هم تابعی از فرهنگ و مناسبات آن در جامعه است و فرهنگ نیز تابعی از اخلاق است و نمی توانیم این جنبه ها را به تنهایی مورد بررسی قرار دهیم.
این استاد دانشگاه اصلاح موضوعات فرهنگی مانند حجاب در جامعه را مستلزم اصلاح ابعاد دیگر جامعه دانست و گفت: اگر اقتصاد محکمی بنا کردیم و ساز و کارها و مناسبات اجتماعی و فرهنگی بسامانی داشتیم می توانیم امر به معروف و نهی از منکر هم داشته باشیم و اگر بستری که بخواهیم در آن اصول اخلاقی رعایت شود سست باشد، قطعا در این بستر موفق نمی شویم.
وی با تاکید به اینکه فضای مجازی چیزی جدا از فضای واقعی نیست، افزود: فضای مجازی می تواند در بعضی مواقع مکمل و مقوم فضای واقعی باشد.
حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان در ادامه این نشست درباره رفتار حاکمان و تاثیر آن بر رفتار مردم، با اشاره به مثال هایی درباره الزام به رفتارهای متظاهرانه در بخش هایی از جامعه و برخوردهای سلیقه ای، گفت: این رفتارها جوانان را از اخلاق دور می کند و احساس می شود که نفاقی وجود دارد و نمی توان در این جامعه توقع صداقت داشت.
وی با انتقاد از برخورد نامناسب بزرگان و علما با یکدیگر، افزود: اگر در ظاهر مردم بی اعتنایی به اخلاق وجود دارد بدانید که این باطن مسوولان است که در جامعه نمود می یابد و ما نمی توانیم مردم را به قناعت و اقتصاد مقاومتی توصیه کنیم ولی اختلاس های مسوولان بصورت میلیارد ی مطرح شود.
فتوره چی در ادامه این بحث با اشاره به وجود دو نوع اخلاق دینی و دنیوی، گفت: ما بیشتر در این سال ها به اخلاق دینی توجه داشتیم و کمتر به اخلاق دنیوی پرداختیم.
وی با اشاره به حضور در کشور فرانسه در سال های گذشته و بررسی موضوع دین گریزی توسط ایرانیان خارج از کشور، به وضعیت اخلاق در این جوامع پرداخت و در ادامه افزود: آموزه های اخلاقی در بسیاری از کشورها که حتی لاییک هستند بیشتر رعایت می شود.
طیبه سیاوشی در ادامه این نشست درباره بی اخلاقی های صورت گرفته در حوزه ورزش در فضای مجازی و استقاده از کامنت های نامناسب و حمله به صفحات دیگران، گفت: متاسفانه ورزش کشور از خصلت های پهلوانی و جوانمردی فاصله گرفته است و به سمت ورزش حرفه ای گرایش دارد که البته حرفه ای هم به حساب نمی آید.
وی به نقش لیدرها در این فضا اشاره کرد و افزود: به دلیل اینکه در فضای واقعی فرصت تخلیه هیجانات و خشم جوانان وجود ندارد این هیجانان و خشم به فضای مجازی منتقل می شود و جوانان ما جایی جز فضای مجازی برای برای بکار بردن کلمات خود ندارند.
باید به کثرت گرایی باور داشته باشیم
حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان در ادامه نشست به گزارشی درباره نیایش ها و ادیان موجود در دنیا اشاره کرد و گفت: بر اساس این گزارش ۴۲۰۰ دین و آیین در سراسر دنیا وجود دارد که هر کدام دارای آداب و سنت های خود است و این نشان از کثرت آیین ها و ادیان در دنیا دارد.
وی با اشاره به اینکه باید به این کثرت گرایی باور داشته باشیم، افزود: این تفکر که ما حق مطلق هستیم و هر چه دیگران فکر می کنند نادرست است، باید کنار گذاشته شود و دست از انحصارگرایی برداریم.
غرویان یکی از اثرات فضای مجازی را پذیرش تنوع در دنیا عنوان کرد و گفت: در این فضا با جوامع و مردمان دیگر و افکار آنان آشنا می شویم و برخی از این جوامع در آموزه های اخلاقی از ما جلوتر هستند.
وی به سفر خود به کشور ژاپن اشاره و از نظم، احترام و نظافت این کشور تمجید کرد و افزود: این مسائل همان چیزی است که به عنوان اخلاق مطرح می شود که در این زمینه در جامعه ما ضعف بسیاری وجود دارد.
طیبه سیاوشی نیز با انتقاد از اینکه تکثرگرایی در کشور پذیرفته نشده است، گفت: کشور دچار تکصدایی، تک گویی و تک تصویری شده است.
در ادامه نشست محمدمهدی فتوره‌چی، با اشاره به اینکه فضای مجازی ماهیت واقعی کاربران را به دلیل خاصیت خودافشایی این فضا نشان می دهد، گفت: در فضای عمومی نظارت و کنترل اجتماعی وجود دارد و به ما اجازه بروز بسیاری از رفتارها داده نمی شود اما در فضای مجازی امکان خودافشایی وجود دارد و به همین علت اخلاق در این فضا دارای اهمیت است.
وی با اشاره به ویژگی های فضای مجازی، یکی از مهم ترین دلایل حضور در فضای مجازی را کنش غیر هم سطح دانست و افزود: افراد در این فضا با ارائه نظارت در صفحات افراد شناخته شده، وارد یک کنش غیر هم سطح می شوند و از این فرصت دسترسی داشتن برای اظهار کردن خود استفاده می کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اینستاگرام بخش خودشیفتگی ما را نشان می دهد، تصریح کرد: اگر بخواهیم افراد را کامل تر بشناسیم باید فراتر از کنش های اجتماعی، افراد را در فضای مجازی نیز رصد کنیم چرا که در این فضا به دلیل این قابلیت بخشی از ماهیت خود را بروز می دهند.
وی به تمایل اثرگذاری در فضای مجازی توسط افراد اشاره کرد و افزود: این اثرگذاری توسط یک کتاب فاخر یا تفسیر قرآن حاصل یک عمر کار و تلاش و سختگیری است و ساده ترین کار برای نوجوان امروز برای این اثرگذاری تن وارگی است و بر همین اساس کسی که تن نازکی دارد به شبکه مدلینگ می پیوندد و کسی که کلفت اندام است تبدیل به شاخ اینستاگرام می شود.
طیبه سیاوشی در جمع بندی مباحث خود در این نشست به موضوع سیاست گذاری های دهه های گذشته اشاره کرد و گفت: یکی از اشتباهات چهار دهه گذشته تاکید به اولویت ها بوده و این مسئله باعث شده که از بسیاری حوزه ها غافل شویم؛ به طور مثال در مجلس برخی با لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان با عنوان اینکه اقتصاد و معیشت مردم در اولویت است مخالفت علنی می کردند.
وی افزود: این، بدین معنی است که حقوق بشر و کودکان و انسان ها فعلا در اولویت نیست و چهار دهه است که اقتصاد در اولویت قرار دارد و وضعیت ما در حوزه اقتصادی نیز مطلوب نیست.
شفافیت یکی از ویژگی های اخلاقی قرن بیست و یکم است
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، یکی از ویژگی های اخلاقی قرن بیست و یکم را شفافیت بیان کرد و گفت: جوانان ما محصول عملکرد چهار دهه گذشته ما هستند و با اینکه تلاش کردیم که فضای مناسبی ایجاد کنیم، یا تلاش ها جنبه های علمی نداشته است یا بر اثر نادانی، برنامه ها قابلیت اجرایی پیدا نکرده است.
وی افزود: اگر شفافیت را در همه حوزه ها رعایت کنیم به اخلاق مطلوب در جامعه و به تبع آن در فضای مجازی می رسیم.
حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان نیز برای بهبود فضای اخلاقی در جامعه به مسوولان توصیه کرد که امکان ازدواج آسان را برای جوانان مهیا کنند و در ادامه تاکید کرد: بسیاری از بد اخلاقی ها ناشی از آن است که زمینه های یک زندگی ساده و ابتدایی برای جوانان فراهم نیست.
وی با انتقاد از برگزاری همایش ها و جلسات میلیاردی، افزود: به جای برگزاری این همایش ها برای تشکیل زندگی جوانان هزینه شود و بعد از آن می توان از جوان توقع عبادت و اخلاق داشت.
محمدمهدی فتوره‌چی نیز در پایان این نشست در جمع بندی مباحث خود با اشاره به اینکه جوانان امروز در عصر پست مدرن بیشتر مسوولیت گریز هستند، گفت: فردگرایی به آنان اجازه قبول مسوولیت دیگران را نمی دهد و از زندگی و تشکیل خانواده شانه خالی می کنند.
وی به تغییر گروه های مرجع جامعه توسط شبکه های مجازی اشاره کرد و افزود: مانند گذشته که عالم دینی یا استاد دانشگاه و هنرمندان الگوی جوانان بودند، اما امروز برخی از سلبریتی هایی که رفتارهای خارج از عرف دارند مروج برخی از آموزه هایی هستند که با آموزه های دینی و اخلاقی سازگار نیست.
