مردم‌سالاری دیجیتالی یا الکترونیکی به‌عنوان چشم‌انداز توسعه و بلوغ دولت الکترونیک شناخته می شود و رسیدن به مرحله‌ای است که شهروندان از طریق دولت الکترونیک، توانمندی و ظرفیت لازم برای مشارکت اجتماعی را می‌یابند و از طریق مشارکت خود در سرنوشت خود، تصمیم‌گیر می‌شوند.
امیر ناظمی معاون وزیر و رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران طی یاداشتی در روزنامه همشهری گفت : دولت الکترونیک یک فرایند و مسیر طولانی است. الکترونیکی شدن دولت‌ها یکباره پدید نمی‌آید، بلکه فرایندی است که در آن دولتی مراحل و چرخه‌ای از بلوغ را طی می‌کند؛ مسیری که در آن از ساده‌ترین ویژگی، یعنی حضور در وب، آغاز شده و به بالاترین سطح یعنی مشارکت اجتماعی ختم می‌شود. الکترونیکی شدن تنها یک ابزار یا فناوری نیست، بلکه تسهیل‌گر یک فرایند است؛ مسیری است که ما را از یک وضعیت خارج کرده و به وضعیت جدیدتری می‌رساند. افزوده شدن e به ابتدای هر مفهومی، یکی از یادگارهای دوران اخیر است. در دوره‌ای که آموزش (Education) و سلامت (Health) تبدیل به آموزش الکترونیکی (e-Education) یا سلامت الکترونیکی (e-Health) می‌شوند، دیگر همان مفاهیم قدیمی و شیوه‌های قدیمی با ابزار جدید نیستند؛ بلکه خود مفاهیمی جدید هستند که در دنیای امروز بازتعریف می‌شوند. بازتعریف مفاهیم قدیمی در عصر فناوری، یعنی پرداختن به مفاهیمی جدید، با بازیگرانی جدید و با ابزارهای جدید. بلوغ دولت الکترونیک همراه است با بازتعریف بسیاری از ساختارها و مفاهیم حکمرانی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در این مسیر بلوغ به‌طور عمده ۵مرحله اصلی درنظر گرفته می‌شد:
۱- حضور در وب: در نخستین گام سازمان‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در وب و در قالب وب‌سایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها بروز و ظهور می‌یابند. در این مرحله است که سازمان‌ها به اینترنت به‌مثابه رسانه یک‌سویه خود برای اطلاع‌رسانی نگاه می‌کنند. در این دوره به اینترنت به‌مثابه رسانه‌ای مانند روزنامه یا شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی نگاه می‌شود. مدیر دولتی عکس‌های خود را به همراه خبرهایی که پیش‌تر در روزنامه‌ها و نشریات منتشر می‌کرده است، به فضای اینترنت می‌آورد.
۲- تعامل: در گام دوم تعامل برقرار می‌شود. در این گام از دولت الکترونیک، دستگاه دولتی به جای صرفا اطلاع‌رسانی، امکان تعامل را نیز فراهم می‌آورد. به‌عنوان مثال فایل برخی از فرم‌هایی که ارباب رجوع نیاز به تکمیل آن دارند را در سایت قرار می‌دهد، یا امکان دریافت پیشنهادات و انتقادات را در سایت خود قرار می‌دهد. در گام دوم از دولت الکترونیک ارتباط یک‌سویه تبدیل به دوسویه می‌شود اما میزان مشارکت تضمین نشده است.
۳- تراکنش: در گام سوم است که برخی از فرایندهای اداری روی وب قرار می‌گیرد. شما می‌توانید درخواست خود را از روی وب طرح کرده و فرایند اداری را بدون نیاز به حضور انجام دهید. در این مرحله است که به‌عنوان مثال شهروند می‌تواند مجوز دولتی را بی‌نیاز به حضور به‌صورت کامل از درخواست تا دریافت طی کند و حتی پرداخت‌های مالی مرتبط با آن را انجام دهد.
۴- یکپارچگی: در چهارمین گام سامانه دولتی یکپارچه با سایر سامانه‌ها قرار می‌گیرد. در این دوره است که برای خدمات مختلف سازمان‌ها نیاز به تعریف پرونده‌ها و پروفایل‌های خاص خود ندارند. در این گام است که فرایندها به هم‌پیوسته هستند و در قالب اجزایی درهم‌تنیده قرار می‌گیرند.
۵- مشارکت: در گام پنجم مشارکت شهروندان از طرق مختلف تضمین می‌شود. اینکه شهروند بتواند در تصمیم‌گیری‌های سازمان دولتی تأثیرگذار شود، نمونه‌ای متعالی از دولت الکترونیک است. در این گام شهروند می‌تواند درخصوص اینکه چه طرح‌هایی انجام شود، با چه کسانی قرارداد امضا شود، چگونه خروجی‌ها ارزیابی شود و… مشارکت داشته باشد.
این ۵ گام، روند دولت الکترونیک در سازمان‌های مختلف است. اینکه اغلب سازمان‌ها نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا بیشتر در وضعیت‌های ۲ و ۳ توانمند هستند، نباید مانع از دیدن آینده و چشم‌انداز شود؛ مسیری که باید رفت و روزبه‌روز به آن نزدیک شد.
اما گام نهایی این ۵ مرحله رسیدن به چشم‌اندازی بزرگ است. مردم‌سالاری دیجیتالی یا الکترونیکی (e-Democracy) که امروزه به‌عنوان چشم‌انداز توسعه و بلوغ دولت الکترونیک از آن یاد می‌شود؛ یعنی رسیدن به مرحله‌ای که در آن شهروندان از طریق دولت الکترونیک، توانمندی و ظرفیت لازم برای مشارکت اجتماعی را می‌یابند و از طریق مشارکت خود در سرنوشت خود، تصمیم‌گیر می‌شوند.
شهروند دوران الکترونیکی شدن و مفاهیمی مانند مردم‌سالاری مستقیم (Direct Democracy) که امروزه در جهان از آن یاد می‌شود، از رهگذر مردم‌سالاری دیجیتال امکان‌پذیر است؛ یعنی هر شهروند به‌صورت مستقیم می‌تواند در تعیین سرنوشت فردی و جمعی تأثیرگذار باشد و این تأثیرگذاری تنها از طریق دیجیتال‌شدن امکان‌پذیر خواهد بود. تنها ابزار دیجیتال بودن است که در سال‌های آینده امکان برگزاری همه‌پرسی‌های الکترونیکی و انتخابات الکترونیکی و آنلاین را فراهم می‌کند؛ یعنی رسیدن به جایی که در آن یک سیاستمدار یا دولتمرد می‌تواند بدون واسطه نظرات مردم را دریافت و آن نظرات را در تصمیم‌گیری خود لحاظ کند. یا مردم می‌توانند با تشکیل فراکسیون‌های مردمی شکل‌دهنده به مطالبات عمومی شوند. این ایده‌ها اگرچه امروز در حد نظریه هستند اما در ۱۰سال آینده دیگر نظریه نیستند!
۱۰سال دیگر را می‌توان به تصویر آورد وقتی یک مدیر دولتی یا یک کمیسیون دولت برای تصمیم‌گیری درخصوص موضوعی، آن را برای ۴۸ساعت مورد رأی‌گیری الکترونیکی قرار می‌دهد، کمپین‌هایی برای آن تصمیم شکل می‌گیرد و شبکه‌های اجتماعی پر می‌شود از ادعاهای موافقین و مخالفین آن طرح؛ طرحی که در آن قرار است بخش اندکی از خزانه برای یک موضوع تخصیص یابد!
۱۰سال دیگر را می‌شود ترسیم کرد وقتی یک سمن طرفدار محیط‌زیست طوماری از امضاهای مشخص و شفاف شهروندان را جمع‌آوری می‌کند و دولت به واسطه تعداد امضاهای بالایی که دارد آن را مورد رأی‌گیری عمومی قرار می‌دهد. طرح براساس دمکراسی دیجیتال شکل گرفته است و براساس همان دمکراسی دیجیتال نیز رأی‌گیری انجام شده است!
۱۰سال دیگر دور نیست، تنها کافی است برای رسیدن به این چشم‌انداز آماده بود و خود را برای تحقق آن آماده کرد.
منبع: روابط عمومی و امور بین الملل سازمان فناوری اطلاعات ایران
