در سومین نشست نقد و اندیشه با موضوع افراد مشهور (سلبریتی‌ها) در فضای مجازی و تأثیر آن‌ها بر افکار عمومی، شرکت کنندگان در این نشست این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
سومین نشست از سلسله نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع افراد مشهور (سلبریتی‌ها) در فضای مجازی و تأثیر آن‌ها بر افکار عمومی، با حضور صادق زیباکلام استاد دانشگاه و فعال فضای مجازی، محمدجعفر نعناکار، حقوقدان و فعال و فضای مجازی و رامبد جوان، بازیگر، کارگردان و برنامه‌ساز و فعال فضای مجازی به میزبانی مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری برگزار شد.
سلبریتی حتماً حجم بزرگی ازنظر مردم را به خود جلب می‌کند
در ابتدای این جلسه صادق زیباکلام در تعریف سلبریتی بابیان اینکه «سلبریتی بودن توسط هیچ شخص یا گروه خاصی انجام نمی‌شود» گفت: سلبریتی شدن از روند مشخصی پیروی نمی‌کند و خودبه‌خود انجام می‌شود. اما در کل سلبریتی را نمی‌توان برای یک فعال سیاسی، دانشمند، نویسنده یا استاد دانشگاه به کار برد؛ مگر آن‌که آن فرد یک کار خارق‌العاده‌ای را انجام داده باشد.
وی افزود: البته سیاستمدارانی مانند نلسون ماندلا و گاندی یک سلبریتی بوده‌اند، زیرا خصوصیاتی جدا و فراتر از کار خود داشته‌اند. همان‌گونه که در میان انبوه فوتبالیست‌ها کسی مثل علی دایی سلبریتی می‌شود. و البته یک شخص حتماً باید حجم بزرگی ازنظر مردم را به خود جلب کند تا بتوانیم وی را سلبریتی بدانیم.
محمدجعفر نعناکار در ارتباط با تعریف سلبریتی گفت: این مسئله را باید از دو منظر نگاه کرد. شخص اگر دارای تخصص باشد و در جامعه متخصصان خودش ـ مانند یک پزشک در جامعه پزشکان یا حتی یک هنرمند در جامعه هنرمندان ـ معروف باشد، سلبریتی نیست، بلکه متخصص است.
وی افزود: اما اگر این اقبال از سوی توده مردم باشد و بخش عمده‌ای از این توده نیز جوانان باشند، می‌توانیم وی را یک سلبریتی بدانیم. البته معمولاً یک سلبریتی در درجه اول در جامعه خودش به‌عنوان متخصص شناخته می‌شود و بعد بین مردم معروف می‌شود.
در ادامه رامبد جوان درباره تعریف سلبریتی و اینکه چه کسی می‌تواند سلبریتی باشد گفت: کسی که از دیدگاه یک جمع بزرگی از جنبه مثبت ـ و نه منفی ـ اهمیت داشته باشد و بتواند تأثیرگذار باشد و رای و نظر مردم را به خود جلب کند، سلبریتی شناخته می‌شود. سلبریتی ممکن است نقش مترجم بین مردم و قدرت را هم‌بازی کند.
تأثیر فضای مجازی بر ایران به‌اندازه تأسیس سلسله صفوی و انقلاب مشروطه
پس از دستیابی به تعریف مشخص از سلبریتی در ادامه این نشست تأثیر فضای مجازی بر جامعه و نقش سلبریتی‌ها در این فضا موردبررسی قرار گرفت که صادق زیباکلام دراین‌باره گفت: من قبلاً می‌گفتم که دو عامل بر ایران پس از اسلام تأثیر بزرگی گذاشته‌اند: تأسیس سلسله صفوی و انقلاب مشروطه. اما کم‌کم می‌گویم که فضای مجازی دست‌کم به‌اندازه آن دو نیز بر ایران تأثیر گذاشته است.
وی با تأکید بر اینکه ابعاد تأثیر فضای مجازی گاه مرا می‌ترساند گفت: برای نمونه باوجودآنکه ۳۸ سال از آغاز جنگ می‌گذرد، کسی نقادانه به مسئله جنگ نپرداخته و نتوانسته است پرسشگر باشد. اما امروزه به‌محض آن‌که شخصی مثل آقای محسن رضایی توییتی را درباره یک عملیات منتشر، براثر فشار افکار عمومی در فضای مجازی مجبور می‌شود حرفش را پس بگیرد.
این استاد دانشگاه افزود: یک نویسنده و استاد دانشگاه مثل من می‌تواند به کمک فضای مجازی ظرف کمتر از ۴۸ ساعت یک میلیارد تومان برای کمک به زلزله‌زدگان جمع کند، درحالی‌که این کار بدون فضای مجازی مقدور نبود. فضای مجازی مثل یک بهمن یا سیل است که به راه افتاده و من از عواقب آن نگرانم و کسی هم نمی‌تواند آن را ببندد یا حتی فیلتر کند. این در جامعه ما ترسناک است، چون تاکنون قدرت رسانه در کشور ما در دست افرادی خاص بوده، اما الآن رسانه‌ای پدید آمده که حکومت در کنترل آن ناتوان است.
در ادامه نعناکار برخلاف زیباکلام تأکید کرد: من آن ترسی را که آقای زیباکلام از پیامدهای فضای مجازی دارند، ندارم و به گمانم افزایش سواد رسانه‌ای در جامعه ما می‌تواند جامعه از پیامدهای منفی فضای مجازی، را صیانت کند.
وی افزود: من هم معتقدم زلزله‌ای که فرمودند، رخ داد و جوامع بسته‌تر را بیشتر لرزانده و ازاین‌رو می‌توان گفت تأثیرپذیری و تأثیرگذاری سلبریتی‌ها و مردم ما در فضای مجازی، مقداری متفاوت با آن جوامع آزاد بوده است.
این حقوقدان تصریح کرد: البته من قبول ندارم که مفهوم سلبریتی از غرب آمده؛ هرچند این بستگی به آن دارد که غرب را چگونه معنا کنیم؟ آیا منظور از غرب، کشورهای توسعه‌یافته است، یا فرهنگ غربی مدنظر است؟ به‌هرحال این‌یک پدیده‌ای است که کل عالم را فراگرفته و فضای مجازی هم کمک کرده که پدیده سلبریتی پررنگ‌تر شود.
نعناکار در ادامه با بازگشت به موضوع بازتعریف سلبریتی تأکید کرد: البته این تعاریف را هم باید مشخص کنیم که آیا منظور از سلبریتی فقط ستاره‌ای است که در فقط فضای مجازی می‌درخشد یا آن‌کسی که در فضای غیرمجازی هم می‌درخشد را در برمی‌گیرد؟ آیا از فضای مجازی به‌عنوان یک ابزار برای درخشش بیشتر استفاده می‌کند؟ آیا می‌خواهد مسئولیت‌های اجتماعی خودش را از طریق فضای مجازی انجام دهد؟
وی افزود: درمجموع من معتقد نیستم که پدیده سلبریتی‌ها از غرب واردشده، بلکه فقط فضای مجازی آن را دامن زده و قوام بخشیده. البته می‌توان مسئله تفاوت روابط و رفتار سلبریتی‌ها و طرفدارانشان در ایران و غرب را مورد مطالعه قرار داد. و این را هم باید بپذیریم که ایران در این زمینه ـ شاید به علت نوع حاکمیت و فضای جغرافیایی و امنیتی که دارد ـ ازنظر فرهنگی به بلوغ و تکامل نرسیده، اما باید بگذاریم که این روند تکاملی طی شود. یعنی باید هم به آن ستاره‌ها اجازه دهیم که بدرخشند و هم به توده‌ها اجازه بدهیم که تعاملاتشان را با ایشان برقرار کنند.
مخالفت بر نظارت حاکمیت بر فعالیت سلبریتی‌ها در فضای مجازی
در ادامه این نشست صادق زیباکلام در پاسخ به این پرسش آیا در فضای مجازی باید نظارت و کنترل بر سلبریتی‌ها وجود داشته باشد یا خیر گفت: اگر عملکرد سلبریتی‌ها ازنظر جامعه درست نباشد، جامعه آن‌ها را پس خواهد زد و آن‌ها را وادار به تغییر عملکردشان خواهد کرد و ازاین‌رو دلیلی نمی‌بینم که حاکمیت بر عملکرد آن‌ها نظارت کند.
وی افزود: این بلا حتی سر خود من هم در ماجرای کمک به زلزله‌زدگان کرمانشاه آمده است و مجبور شدم به‌جای انجام کارهای زیرساختی، پول را بین مردم تقسیم کنم. اما درمجموع موافق هیچ نظارت حکومتی بر فعالیت سلبریتی‌ها نیستم و نباید برای آن قانون گذاشت و برعکس این حاکمیت است که باید خودش را با رفتار جامعه در فضای مجازی مطابقت دهد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در حال حاضر در کشور ما حکومت در همه شئونات زندگی مردم و حتی ابتدایی‌ترین جنبه‌های مانند تعیین مهریه و پوشش افراد دخالت می‌کند و این روش کار را فضای مجازی کلاً به چالش کشیده است.
باوجود تأکید زیباکلام بر عدم نظارت بر فعالیت‌ها و اقدامات سلبریتی‌ها در فضای مجازی از سوی حاکمیت نعناکار بابیان اینکه عملکرد سلبریتی‌ها چه در غرب و چه در شرق لازم است بر مدار قانون و حقوق باشد گفت: برای نمونه، یک سلبریتی که دارویی را تبلیغ می‌کند، وظیفه و مسئولیت اجتماعی دارد که گواهی‌های آن دارو را کنترل کند. البته در مسائل حوزه امنیتی، تروریسم و پورنوگرافی، حاکمیت در همه کشورهای جهان به آن‌ها اجازه ظهور و بروز نمی‌دهند و آن‌ها را در نطفه خفه می‌کنند.
وی افزود: اما در مورد هنجارشکنی‌های خرد اخلاقی در محدوده خاکستری میان عرف بین‌المللی و خواسته حکومتی در کشور ما، به‌نظر من بخشی‌اش را حاکمیت باید سعه‌صدر به‌خرج دهد. برای مثال شدت عمل نشان دادن و بگیر و ببند برای کسی که مثلاً در فضای مجازی حجاب اسلامی را رعایت نکرده، مفید نیست. اما آزادی بیان باید وجود داشته باشد.
فضای مجازی به‌مثابه یک رسانه
رامبد جوان هم در ادامه همین بحث گفت: فضای مجازی یک رسانه است و ازآنجاکه در کشور ما اصولاً رسانه‌هایی مثل رادیو و تلویزیون در دست دولت و قدرت و انحصاری بوده، درنتیجه هیچ ابزاری برای آدم‌های دیگری که ممکن است قابلیت‌های زیادی هم داشته باشند، وجود نداشته است.
وی افزود: وقتی‌که در آن رسانه‌ها آن‌همه بر اخلاق، چارچوب‌ها و خطوط قرمز و… تأکید می‌شود – که ممکن است از دید بسیاری درست نباشد و یا حتی واقع‌گرایانه هم نباشد- حالا در فضای مجازی یک ابزاری در اختیار فرد قرار می‌گیرد که قابلیت‌های بسیاری دارد و آن محدودیت‌ها را هم ندارد، بنابراین برخی ممکن است بگویند که (در مقایسه با آن قواعد رادیو و تلویزیون) فضای مجازی چارچوب و قاعده ندارد و درست نیست.
جوان تأکید کرد: به‌نظر من این طرز فکر باید شکسته و فضا بازتر شود. من معتقدم که همه آدم‌ها حق حرف زدن و انتشار عقاید خودشان را دارند و بنا بر انتخاب مخاطبشان اهمیت پیدا می‌کنند. و به‌نظر من هم نباید روی رعایت اخلاقیات موردنظر حاکمیت (در آن بخش خاکستری) از سوی افراد در فضای مجازی کنترلی وجود داشته باشد. و من هم معتقدم که حکومت و قانون نباید در کار مردم دخالت کند و باید خود را با رفتار جامعه در فضای مجازی تطبیق دهد؛ هرچند که ممکن است در ابتدای کار باعث یک آشفتگی و به‌هم‌ریختگی در کشور شود.
رامبد جوان در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا مردم حق سرکشی یا به تعبیر مجری برنامه فضولی مجازی در زندگی شخصی سلبریتی‌ها را دارند؟ گفت: البته این نوعی فضولی است، اما این فضولی بخشی از این رابطه است و باید آن را پذیرفت.
این نظر رامبد جوان از سوی صادق زیباکلام و محمدجعفر نعناکار مورد تائید قرار گرفت.
نباید نگران فضای مجازی بود
در بخش انتهایی این نشست زیباکلام در جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده گفت: حضور سلبریتی‌ها در فضای مجازی پدیده جدیدی است، اما به‌نظر من حکومت نباید این‌قدر نگران از آن باشد و اصرار بر کنترل و نظارت آن داشته باشد چراکه اصولاً در این رابطه کاری هم از دستش برنمی‌آید و تا الآن هم نتوانسته است، فقط وقتی‌که خواسته محدودیتی اعمال کند، سکه یک پول شده است! بهتر است حکومت به مردم اعتماد داشته باشد که مردم بهترین تصمیم را خواهند گرفت.
رامبد جوان نیز در ادامه گفت: وقتی‌که سلبریتی‌های فضای مجازی رشد می‌کنند، حکومت گمان می‌کند که همه کارها دارد از دستش در می‌رود و سعی می‌کند آن‌ها را تخریب کند و از بین ببرد. اما اولاً آن‌ها هرگز از بین نمی‌روند، بلکه بسیار هم برای جامعه مفید و سودمند هستند. فضای مجازی جایی است برای رشد بسیاری از افراد و چیزها؛ حتی برای حکومت.
در پایان نعناکار در جمع‌بندی مباحث خود گفت: من هم معتقدم که هر فردی ازجمله یک سلبریتی، یک سری مسئولیت‌های اجتماعی دارد. فضای مجازی کمک کرده به ظهور و بروز استعدادها. اما یک ستاره باید در مدار قانون ـ چه بد و چه خوب ـ حرکت کند و اگر قانون اشتباه است، قانون باید عوض کنیم، اما تخطی از قانون منجر به هرج‌ومرج می‌شود اما درعین‌حال حاکمیت نیز باید نسبت مسائل داخل فضای مجازی سعه‌صدر داشته باشد و برخورد قهری نکند.
منبع: روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات،
