مرتضی علم‌الهدی گفتگویی با حسام آرمندهی کارآفرین جوان بازار اپلیکیشن‌های موبایل انجام داده که به همراه پرونده‌ای ویژه سربازی، در روزنامه ابتکار منتشر شده‌است.
نسبت کارآفرینی و سربازی چیست؟ این سوال ساده لایه‌های مختلفی از موضوعی را نمایان می‌کند که سال‌هاست دغدغه فارغ‌التحصیلان پسر دانشگاه‌های داخلی است. حسام آرمندهی یکی از این جوانان است. او فقط ۲۹ سال دارد اما یکی از کارآفرینان پیش‌رو در بازار هیجان‌انگیز آی‌سی‌تی ایران است. بنیانگذار سایت کافه‌بازار است که صدها شغل ایجاد کرده و روزانه هزاران نفر از اپلیکیشن‌های آن استفاده می‌کنند. تجربه شخصی او شاید در تبیین نسبت مقوله سربازی با کارآفرینی راهگشا باشد. او تامین نیروی انسانی را برای کارآفرینی چالشی همیشگی می‌داند؛ چالشی که وقتی با سربازی گره می‌خورد پیچیده می‌شود. پیچیدگی که بخشی از آن را در تعریف غیرجامع نخبگی می‌داند. تعریفی که براساس آن بسیاری از کارآفرینان جوان این عرصه ممکن است آدم‌های معمولی هستند که باید ایده‌هایشان را موقتا کنار بگذارند و راهی سربازی شوند.
اولین مواجهه شما با سربازی از کجا شروع شد؟
وقتی سال ۸۷ از دانشگاه شریف فارغ‌التحصیل می‌شدم این سوال برایم پیش آمد که خب حالا باید چه کنم؟! سه گزینه هم بیشتر وجود نداشت. یا باید می‌رفتم سربازی یا از ایران مهاجرت می‌کردم و یا اینکه به قول معروف ادامه تحصیل اجباری می‌دادم. من گزینه دوم را انتخاب کردم. برای ادامه تحصیل رشته کارآفرینی را انتخاب کردم. خیلی نگذشته بود که معافیت کفالت شامل حالم شد. همین که قضیه سریازی من ردیف شد ترجیح دادم درسم را در سوئد رها کنم و برگردم سر پروژه‌هایی که دوست داشتم در ایران انجام دهم.
خب؛ پس به‌نظر می‌رسد سربازی برای کارآفرینی چندان هم سد غیرقابل عبوری نیست؟!
راستش موضوع سربازی به این سادگی که برای من حل شد برای دوستانم پیش نرفت. در همین شرکت ما در کافه بازار دو نفر از ۵ نفر تیم اصلی دغدغه سربازی دارند. یعنی به‌خاطر سربازی به فوق‌لیسانس اجباری روی آوردند و حالا هم که درسشان تمام شده تمام تمرکزشان متوجه این موضوع است که برای سربازی چه راه‌حلی پیدا کنند؟!
یعنی شرکت‌هایی که در زمینه کارآفرینی موفق بوده‌اند؛ تولید اشتغال و ثروت کرده‌اند و توانسته‌اند تعداد زیادی از نخبگان دانشگاه‌ها را جذب کنند امتیاز یا تسهیلات خاصی در این مقوله شاملشان نمی‌شود؟
ما با جاهای مختلفی صحبت و رایزنی کردیم ولی برای حل شدن مشکل بچه‌هایی که در حال حاضر بخشی از نخبگان عرصه برنامه‌نویسی و آی‌سی‌تی هستند هیچ نتیجه‌ای نگرفتیم. نه از بنیاد ملی نخبگان، نه از واحد نخبگان نیروهای مسلح و نه هیچ‌کجای دیگر.
یعنی حتی از امتیازات بنیاد نخبگان نتوانستید استفاده کنید؟
یکی از بحث‌هایی که در موضوع سربازی محل اختلاف‌نظر است همین مفهوم نخبگی است. ما بچه‌هایی داریم که شاید معدل بالایی نداشته باشند و یا در مسابقات روباتیک و این‌طور چیزها اصلا شرکت نکرده باشند اما همین بچه‌ها با تکیه بر دانش و مهارت‌هایشان کسب و کارهایی راه انداخته‌اند که شاید بیش از چندهزار نفر از طریق آن مشغول به کار شده‌اند و علاوه بر ثروت‌آفرینی، برای جامعه ارزش‌آفرینی کرده‌اند، اما در تعریفی که از نخبگان وجود دارد قرار نگرفته‌اند. ما حتی خودمان طرحی را ارئه دادیم به بنیاد نخبگان که شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل سربازی از نیروهای کلیدی خود محروم نشوند اما در نهایت به در بسته خوردیم و همه هم این وسط به ما توصیه می‌کنند که به‌جای این تلاش‌های بیهوده، موضوع را برای هر یک از نیروهایمان موردی پیگیری کنیم شاید زودتر به نتیجه برسیم!
باتوجه به تجربه شخصی شما، واقعا سربازی از عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت نخبگان است؟
بله من عقیده دارم خیلی از مهاجرت‌های نخبگان به دلیل همین سربازی است. حتی وقتی خیلی از پسرها به این دلیل کشور را ترک می‌کنند باور کنید خانم‌های نخبه هم‌رده آن‌ها با دیدن مهاجرت کسانی که در طبقه علمی آن‌ها قرار داشته‌اند انگیزه‌شان برای مهاجرت بیشتر می‌شود.
بزرگترین چالش کارآفرینی در ایران چیست؟
برای شرکت‌هایی مثل ما یکی از بزرگترین چالش‌ها تامین نیروی انسان ماهر و بادانش است. همین‌طوری هم جو رفتن در بین بچه‌هایی که مثلا از شریف فارغ‌التحصیل می‌شوند خیلی داغ است حالا شما به این جو سربازی را هم اضافه کنید خودتان ببینید نتیجه چه می‌شود. نباید فراموش کرد که مهم‌ترین چالش استارت‌آپ‌ها و شرکت‌هایی مثل ما تامین نیروی انسانی یا همان تیم‌سازی است. در برخی موارد عوامل انگیزشی و یا شکست‌هایی که پیش می‌آید ممکن است تیم را از هم بپاشاند اما در موارد زیادی این عوامل خارج از اراده شرکت است مثل همین مسئله سربازی که تشکیل تیم‌ها را با مانع روبه‌رو می‌کند. حتی تامین سرمایه در مقایسه با نیروی انسانی در رده پایین‌تری قرار می‌گیرد.
درباره تاثیر دوره سربازی بر تامین نیروی نخبه برای شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر توضیح بدهید.
اول اینکه دو سال سربازی خیلی زیاد است و دقیقا در بازه‌ای از سن جوانان است که تازه فارغ‌التحصیل شده‌اند و در بالاترین سطح انگیزه و انرژی برای کار کردن هستند و بعد در محیط کارآفرینی قدرت ریسک کردن یکی از عوامل کلیدی موفقیت و ارزش‌آفرینی است. بالا رفتن سن حتی اگر یک سال هم باشد روی این عامل تاثیرگذار است. این دوره ریسک‌پذیری بالا در بین فارغ‌التحصیلان نخبه دانشگاه‌ها معمولا از همان سال آخر دانشگاه تا سه چهار سال بعد است.
یعنی در این دو سال یک نیروی نخبه یا کارآفرین هیچ استفاده‌ای از توانایی‌هایش نمی‌تواند بکند؟
ببینید ما الان توی شرکت خودمان نیرویی داریم که جز مدیران ارشد ماست. اما همین آدم دو سال توی میدان ونک زیر آفتاب ایستاده و برگ جریمه نوشته! بدون اینکه بتواند از هیچ‌یک از توانایی‌ها و استعدادهای ویژه‌ای که داشته استفاده کند. خب این ضرری است که بیش از اینکه متوجه این شخص شده باشد متوجه جامعه‌ای بوده که دو سال از توانایی‌های یکی از استعدادهای جوانش محروم شده و این ضرر کمی نیست!
شرکت‌های دانش‌بنیان برای حل شدن این چالش می‌توانند چه کمکی به نیروهای مسلح بکنند؟
به‌نظر من بحث امریه را باید به شرکت‌های خصوصی به‌ویژه آن‌ها که در حوزه آی‌سی‌تی کار می‌کنند و یا شرکت‌های دانش‌بنیان هم گسترش داد. ما در حال حاضر در شرکت‌های حوزه فناوری دیجیتال محیط‌های کاری داریم که کم‌و‌کسری از فضای محیط‌های خارجی ندارند. در آن‌ها سعی شده از نظر مالی و محیط کار استانداردهایی رعایت شود که کسی به این دلایل از ایران نرود اما…
به‌هر حال سربازی برای کشور یک نیاز حساس و غیرقابل انکار است و تاثیرات مثبتی هم در زمینه آموزشی و رتبیتی برای آن قائل هستند…
بله موافقم. نمی‌توان منکر شد کسی که سربازی رفته از نظر دیسیپلین شخصی و نظم حرفه‌ای، آدم منضبط‌تری خواهد بود. اما فکر می‌کنم حداقل برای یک نیروی کارآفرین این دستاورد زیادی نیست. به نظر من چنین نیرویی اگر در شرکت خودش و یا همکارانش بنشیند و به‌جای دو سال سربازی؛ یک پروژه برای یکی از سازمان‌ها دولتی یا ملی انجام دهد خیلی دستاورد بیشتر و بزرگتری خواهد بود.
سلام
فقط یه بحثی استارتاپ و کارآفرینی توی حوزه IT چیزی که برای ما جا انداختند
یعنی شغل دوم و درآمد اول
هر چند قبول دارم در ابتدای کار باید بیشتر وقت گذاشت.
من خودم از قوانین سربازی خیلی لطمه خوردم مخصوصا تغییرات بی سروسامانش که هر لحظه ممکن از این رو به اون رو شود
ولی بحثی که هست فکر می کنم یه همچین دوره یی نیاز من خودم با آدمای مختلفی آشنا شدم یه شبکه ی خیلی قوی هست این
سربازی که اگه درست انتخاب کنید هم خدمتیتون چه بسا به کارتون قوت هم می ده
هر چند این هم درست کسی که مهارت و مخش بیشتر از زور بازوش ارزش داره باید از مهارت ش کار بکشن
پیشنهاد
مثلا این عزیزان شما که مهارت بالایی در حوزه IT دارند باید در همان حوزه مثلا در قسمت IT انجام وظیفه کنن
البته بعضی جاها مثل خاتم اهمیت میدن به این موضوع
موفق باشید