تامین مالی پروژه های عمرانی عموما توسط دستگاه های دولتی و حکومتی صورت می گیرد. به نوعی یکی از مهم ترین وظایف هر دولت و حکومت این است که پروژه های عمرانی موثری تعریف و اجرا کند و از طرف دیگر از پروژه های عمرانی ایجاد شده نیز حمایت ها لازم را انجام دهد. به نوعی بخش بزرگی از تامین نیاز مالی این پروژه ها بر عهده دولت قرار گرفته است. اما سوال اینجاست که آیا دولت از پروژه های عمرانی خصوصی نیز حمایت می کند؟ در ادامه خواهیم دانست که امکان تامین سرمایه پروژه های عمرانی مختلف به صورت فردی و بدون دخالت دولت نیز وجود دارد.
نقش پروژه های عمرانی و تامین مالی آن
در دنیای اقتصاد و صنعت تامین مالی پروژه های عمرانی از سخت ترین و مهم ترین بخش های توسعه محسوب می شود. علت این موضوع این است که پروژه های عمرانی معمولا نیاز مالی بیشتری نسبت به سایر بخش های توسعه دارد، از این رو تامین این نیاز و اجرای آن می تواند سخت باشد. از طرف دیگر دوره بازدهی پروژه های عمرانی می تواند نسبت به سایر موارد کمی طولانی تر باشد، همه این موارد باعث شده است که تامین مالی پروژه های عمرانی سخت و مهم باشد.
مسئله دیگری که وجود دارد این است که پروژه های عمرانی مهم ترین پایه و عنصر برای توسعه کسب و کار، تجارت یا صنعت می باشد. فرض کنید کارخانه ای بخواهد خط تولید جدیدی به خطوط تولید خود اضافه کند، در چنین شرایطی پیش از هر اقدامی لازم است که مکان مناسبی برای این خط تولید ایجاد شود و سپس سایر شرایط مورد بررسی قرار بگیرد. بنابراین زمانی این کارخانه می تواند توسعه و رشد خود را ادامه دهد که ابتدا از نظر عمرانی مهیا شده باشد.
این مسئله در خصوص اقتصاد کلان هر جامعه نیز صادق است. به نوعی می توان گفت که یکی از ملاک های پیشرفت اجتماعی هر کشوری را می توان در پروژه های عمرانی آن کشور دانست. این که کشوری چقدر ساختمان نوساز دارد، به چه تعدادی بیمارستان دارد و آیا از شهرسازی مناسبی برخوردار است یا نه، نشان می دهد این کشور در چه سطحی از توان اقتصادی و رفاه اجتماعی قرار دارد.
حال سوال اینجاست یک پروژه عمرانی چگونه تامین مالی می شود؟ آیا دستگاه های دولتی و بانک های حکومتی باید از این پروژه ها حمایت کنند؟ آیا راه دیگری نیز برای تامین مالی این دست از پروژه ها وجود دارد؟
پروژهای عمرانی چیست و چه تفاوتی با دیگر پروژه ها دارد؟
پیش از این که بخواهیم با انواع مسیرهای تامین مالی یک پروژه عمرانی آشنا شویم، بهتر است کمی بیشتر این پروژه ها را بشناسیم. در واقع ما باید بدانیم که اولا به چه پروژه هایی عمرانی گفته می شود، ثانیا چه تفاوتی میان انواع پروژه های عمرانی به خصوص از نظر تامین مالی وجود دارد.
پروژه های عمرانی از نظر اقتصادی و تجاری به پروژه هایی گفته می شود که همراه با ساخت و ساز باشد. در واقع ساخت یک مسکن، ساخت مسیر ریلی، ساخت اماکن ورزشی، توسعه زیرساخت های یک کارخانه و … از جمله مهم ترین مثال هایی است که در خصوص پروژه های عمرانی می توان از آن ها استفاده کرد.
توجه داشته باشید که ویژگی اصلی پروژه های عمرانی هدفی است که دنبال می کند. در واقع پروژه عمرانی در اصل با هدف ایجاد آبادانی و توسعه تعریف و اجرا می شود. پروژه های عمرانی بر اساس تفاوت تعریفی که از آبادانی وجود دارد به سه دسته انتفاعی، غیر انتفاعی و مطالعاتی تقسیم می شود.
پروژه های انتفاعی به حالتی گفته می شود که هدف از طراحی و اجرای این پروژه سودآوری و کسب درآمد باشد. برعکس این تعریف را در خصوص پروژه های عمرانی غیر انتفاعی داریم. در این دست از پروژه هدف از اجرای آن ایجاد آبادانی و رفاه بیشتر است. در خصوص پروژه های مطالعاتی نیز هدف از اجرای پروژه کسب دانش و انجام مطالعاتی خاص در آن حوزه است.
تامین مالی پروژه های عمرانی بر اساس انواع آن
کاملا مشخص است که غالب پروژه های غیرانتفاعی و مطالعاتی از آن جمله پروژه های عمرانی محسوب می شود که دولت یا نهاد های حکومتی آن ها را اجرا می کنند. در کلام ساده تر یک فرد عادی یا شرکتی خصوصی بدون این که بخواهد سودی مادی از اجرای پروژه صنعتی و عمرانی داشته باشد، دست به آن کار نمی زند. به طور مثال کدام شرکت تجاری دوست دارد پروژه تاسیس یک پارک را انجام دهد بدون آن که درآمدی مستقیم یا غیر مستقیم از این پروژه داشته باشد؟
از این رو معمولا این دست از پروژه ها به صورت عمومی توسط دولت یا نهادهای دولتی تعریف می شود و کاملا طبیعی است که تامین مالی آن نیز از محل بودجه دولت یا آن نهاد دولتی تامین می شود.
حال سوال این است که در خصوص پروژه های عمرانی انتفاعی چه تامین کننده مالی می توانیم در نظر داشته باشیم؟ توجه داشته باشید که بخش عمده ای از این پروژه ها نیز در اختیار دولت قرار دارد و این خود دولت است که آن ها را طراحی و اجرا می کند. بنابراین همچنان این دولت است که به عنوان یک تامین کننده مالی برای این دست از پروژه ها شناخته می شود.
اما برخی از پروژه های عمرانی وجود دارد که توسط اشخاص حقوقی خصوصی تعریف می شود. به طور مثال یک شرکت ساختمانی قصد دارد ۱۰۰ واحد آپارتمان در ناحیه ای از شهر بسازد. این شرکت برای تامین مالی این ساخت و ساز و این پروژه عمرانی نسبتا بزرگ می تواند از منابع مختلفی استفاده کند. در ادامه این منابع را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
منابع مالی برای اجرای پروژهای عمرانی انتفاعی – خصوصی
یک شرکت تجاری (در هر زمینه اقتصادی و صنعتی) ممکن است طرح هایی را تعریف و اجرا کند که در دسته طرح های عمرانی قرار بگیرد. همانطور که در بالاتر عنوان کردیم غالبا پروژه های عمرانی نیاز مالی بالایی دارد و برای بسیاری از شرکت ها و اشخاصی خصوصی این امکان وجود ندارد که بتواند به طور کامل تمام این نیاز مالی را تامین کند.
با زبانی ساده می توان دو منبع اصلی برای تامین نیاز مالی پروژه های عمرانی (و هر نیاز دیگر شرکت های خصوصی و … ) در نظر گرفت که این منابع عبارتند از منابع مالی داخلی و منابع مالی خارجی.
منابع مالی داخلی
این دست از منابع مالی در اختیار شرکت تجاری بوده و مالکیت آن را برعهده دارد. به طور مثال گردش مالی شرکت و توان مالی که در اختیار دارد جزئی از این منابع شناخته می شود. همچنین برخی از عناصر مالی شرکت به شکل ساکن تعریف می شود، به طور مثال زمین های مختلفی که تحت مالکیت شرکت است به عنوان دارایی های ساکن محسوب شده و با تبدیل آن به سرمایه مالی می توان از آن به عنوان منابع جدید برای اجرای طرح ها و پروژه های مختلفی مانند پروژه های عمرانی استفاده کرد.
نوع دیگر از منابع داخلی مربوط به حقوق صاحبان سهام است، در واقع شرکت های تجاری می توانند با فروش درصدی از مالکیت خود از سرمایه شرکای جدید استفاده کنند. این منبع به عنوان یکی از مهم ترین منابع تامین مالی در خصوص هر پروژه و شرکتی محسوب می شود، اما باید در نظر داشته باشید که استفاده از این منبع یعنی از دست رفتن تمامیت مالکیت یک شرکت تجاری.
منابع خارجی
بخش دیگری از منابع که هر شرکت تجاری و صنعتی می تواند از آن در جهت تامین نیاز مالی انواع پروژه های خود از جمله پروژه های مالی استفاده کند، منابع خارجی است. مالکیت این دست از منابع در اختیار شرکت نیست و این شرکت تنها می تواند برای زمان مشخصی از آن ها استفاده کند.
به طور مثال وام های بانکی، استقراض های مختلف و همچنین ایجاد بدهی بر اساس استفاده از اعتبار تجاری از جمله مسیرهای تامین مالی از طریق منابع خارجی است. مهم ترین مزیت این روش در این است که مالکیت شرکت تقسیم نمی شود. از طرف دیگر بانک یا تامین کننده مالی که نسبت به اعطای وام اقدام می کند در زمانی مشخص تمام سرمایه و سود توافق شده را (بدون در نظر گرفتن سود و زیان شرکت) دریافت می کند.
مسیر ساده تامین مالی پروژه های عمرانی از یک منبع خارجی
راضی کردن منابع خارجی برای استفاده از سرمایه آن ها کار چندان ساده ای محسوب نمی شود، به خصوص اگر یک شرکت خصوصی کوچک یا متوسط بخواهد دست به این کار بزند. به نظر شما یک بانک یا یک سرمایه گذار شخصی تا چه اندازه می تواند به یک شرکت تجاری کوچک برای تامین نیازهای مالی آن اعتماد کند؟ اینجاست که استفاده از منابع خارجی برای این دست از شرکت ها و کسب و کارها سخت می شود.
کرادفاندینگ بر اساس اعطای وام از جمله مفاهیمی است که می تواند این شرایط را تا حد زیادی ساده تر کند. در واقع بر این اساس تامین کنندگان مالی با سرمایه های خرد و کلان خود می توانند نسبت به تامین مالی یک شرکت اقدام کنند. به طور مثال اگر شما در پلتفرم دونگی بخواهیم اقدام به سرمایه گذاری کنید می توانید با حداقل ۵۰۰ هزار تومان در تامین مالی یک شرکت یا کسب و کار حضور داشته باشید.
اساس و بنیاد این مفهوم بر این اصل استوار شده است که مجموع سرمایه تامین کنندگان اهمیت دارد و نه تک تک آن ها. به طور مثال یک شرکت تجاری برای پروژه عمرانی خود ده میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد، بر اساس مفهوم کرادفاندینگ صد یا دویست نفر در کنار یکدیگر می توانند با سرمایه های مختلف این نیاز مالی را در نقش یک بانک تامین کنند.
در ایران دونگی به عنوان پلتفرم معتبر و تایید شده امکان استفاده از کرادفاندینگ را برای شرکت های تجاری و انواع تامین کنندگان مالی فراهم کرده است. تضمین اصل سرمایه، سود بالاتر از درصد تورم و همچنین تامین مالی فوری شرکت های مختلف از جمله فواید اصلی این پلتفرم شناخته می شود.
جمع بندی
پروژه های عمرانی به عنوان سنگین ترین انواع پروژه ها به خصوص از نظر مالی شناخته می شوند. از این رو شرکت های مختلف برای تامین این نیاز نمی توانند به تنهای بر منابع داخلی خود تکیه کنند، در چنین حالتی منابع مختلف خارجی مانند وام های بانکی مورد استفاده قرار می گیرد.
همانطور که گفتیم مهمترین عیب استفاده از منابع خارجی کسب اعتماد تامین کننده مالی مانند بانک است، همین دلیل است که این مسیر را برای استفاده شرکت های کوچک و متوسط سخت تر کرده است. با توجه به اهمیت حفظ شرکت های کوچک و از طرف دیگر جذب سرمایه های خرد و کلان در کنار یکدیگر مفهوم کرادفاندینگ بر اساس اعطای وام تعریف شد. بر این اساس سرمایه های خرد و کلان در کنار یک دیگر می توانند نیاز مالی یک شرکت کوچک، متوسط یا حتی بزرگ را تامین کنند.
پرسش های متداول
مهم ترین منابع مالی طراحی و اجرای پروژه های عمرانی چیست؟
منابع داخلی مانند سرمایه در گردش و حقوق صاحبان سهام و از نظر منابع خارجی استفاده از وام های بانکی و کرادفاندینگ بر اساس اعطای وام می تواند به عنوان مهم ترین منابع تامین مالی پروژه های عمرانی شناخته شود.
چرا تامین مالی پروژه های عمرانی اهمیت دارد؟
پروژه های عمرانی یکی از پایه های اساسی و مهم برای توسعه هر کسب و کار و در نهایت توسعه هر کشوری شناخته می شود. از این رو به جز مسیرهای گفته شده برای تامین مالی معمولا دولت ها نیز سعی می کنند حمایت هایی در این حوزه از کسب و کارها و شرکت های مختلف داشته باشند.
