در بسیاری از معاملات خرید و فروش با مبالغ زیاد، برای پرداخت هزینه کالا چک کشیده می شود؛ قانون برای شرایطی که چک خریدار تا تاریخ مکتوب در چک واریز نشده، مراحلی قانونی را پیش بینی کرده تا امکان مطالبه پول و خسارات وارده فراهم شود. این سند مالی از نظر مرجع دادرسی هنگام برگشت چک و نوع مجازات شامل دو دسته چک حقوقی و چک کیفری است. در مقاله «چک کیفری چیست و چه تفاوتی با چک حقوقی دارد؟» تحت نظر وکیلی مجرب ضمن استناد به مواد قانونی، به سوالات پرتکرار درباره چک به صورت مختصر و مفید پاسخ داده می شود.
چک چیست؟
چک سندی با ارزش مالی است که معمولا به منظور پرداخت مبلغی در آینده برای خریدی که در زمان حال انجام شده، به عنوان ضمانت داده می شود و مطالبه آن تحت حمایت قانون قرار دارد؛ دارنده دست چک با وارد کردن مبلغ مورد نظر با استفاده از عدد و حروف، تاریخ نقد شدن چک، اطلاعات هویتی فروشنده و امضای خویش تمامی شرایط چکی معتبر را فراهم می کند. این سند رسمی از طرف سازمان های قضایی به دو دسته تقسیم شده است:
- چک های کیفری
- چک های حقوقی
در ادامه مطلب، مستند به مواد قانونی به ویژگی های هر دو نوع چک پرداخته می شود.
چک کیفری و ویژگی های آن
هنگامی چک از نوع کیفری قابل پیگیری است که تاریخ واقعی پرداخت مبلغ، در آن ذکر شده باشد و پرداخت آن مشروط به اجرای هیچگونه تعهدی نباشد؛ به علاوه در نظر داشتن دو بازه شش ماه نیز بر کیفری شناخته شدن چک، تاثیرگذار است:
- دوره شش ماهه اول: برای اینکه امکان ثبت دادخواست کیفری علیه چک بی محل در دستگاه قضایی به وجود بیاید، چک باید ظرف شش ماه پس از تاریخ موعود برگشت خورد؛ برای برگشت زدن چک بی محل، فرد باید به شعبه بانک مورد نظر مراجعه کرده و خواستار صدور گواهی عدم پرداخت چک از مامورین رسمی بانک شود. خارج از این بازه زمانی تنها امکان اعمال پیگرد قانونی از نوع حقوقی وجود خواهد داشت.
- دوره شش ماهه دوم: پس از صادر شدن گواهی عدم پرداخت از طرف بانک، امکان مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و تنظیم و ثبت شکوائیه کیفری به وجود می آید؛ این دادخواست باید صرف شش ماه به صورت حضوری یا آنلاین در سامانه خدمات قضایی ثبت شود. لازم به ذکر است که اگر دریافت کننده چک در این بازه زمانی هیچ اقدام قضایی ای انجام ندهد، دیگر نمی تواند شکایتی علیه صادرکننده ثبت کند.
در صورت وجود خط خوردگی یا هرگونه اختلاف در مندرجات چک (مثلا متفاوت بودن مبلغ چک توسط اعداد و حروف) مانع نقد شدن چک می شود؛ اگر فرد عمدا اطلاعات را به نحوی در سند مالی وارد کند که مانع فرآیند نقد شدن چک شود یا از دست چک باطل شده استفاده کند، مرتکب به جرم شده و پیگرد قانونی علیه او اعمال خواهد شد. کشیدن چک بلامحل نیز منجر به اشد مجازات می شود؛ کشیدن چک در صورت آگاهی به خالی بودن حساب و برگشت چک، عواقبی قانونی را به دنبال خواهد داشت.
ویژگی های چک حقوقی چیست؟
در بخش قبلی شرایط مطالبه قانونی چک بی محل کیفری بیان شد؛ در این بخش با استناد به ماده ۱۳ قانون صدور چک، شرایطی که طی آن امکان ثبت دادخواست حقوقی علیه صادرکننده به وجود می آید، ذکر شده است:
الف) مهلت شش ماهه که پیش تر به آن اشاره شد، رعایت نشود.
ب) چک اگر وعده دار باشد، ثبت دادخواست کیفری ممکن نمی باشد؛ وعده دار بودن چک یعنی تاریخ واقعی پرداخت مبلغ چک، از تاریخ ذکر شده در آن، نزدیکتر وعده داده شده باشد.
ج) چک سفید امضا جنبه کیفری ندارد؛ بدان معنا که اگر در چک مبلغ مشخص، تاریخ نقد شدن، دارنده و ذینفع نوشته نشده باشد، مجازات کیفری اعمال نمی شود.
لازم به ذکر است که صحت این نوع چک مورد تردید است و برای واریز شدن، نیازمند بررسی مراجع ذیصلاح است.
د) اگر چک تاریخ نداشته باشد، همچنان معتبر شمرده شده و صاحب دسته چک می تواند تاریخ را هر زمان که بخواهد وارد کند.
ح) چک نباید تضمینی یا مشروط باشد؛ یعنی اگر دلیل کشیدن چک تضمین معامله باشد یا نقد شدن آن وابسته به تحقق عهدی باشد، جنبه کیفری ندارد.
نحوه ثبت دادخواست چک کیفری
برای اعمال مجازات کیفری علیه صادرکننده چک برگشتی، شاکی ابتدا باید برای برگشت زدن چک به بانک مراجعه کند؛ با برگشت چک بی محل توسط مامورین رسمی، گواهی عدم پرداخت نیز صادر می شود.
سپس گیرنده چک باید با در دست داشتن این گواهی، مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی)، اصل چک و سایر مدارک لازم به دادسرا برود؛ در مرجع قانونی باید فرم های مربوط به ثبت دادخواست با استفاده از مدارک، تکمیل و تقدیم به مقام قضایی شود. سپس ضمن ابلاغیه ای، تاریخ جلسات دادگاه مشخص شده و با شرکت طرفین دعوی در این جلسات، حکم نهایی صادر و بلافاصله اجرا خواهد شد.
نحوه ثبت دادخواست چک حقوقی
برای ثبت دادخواست حقوقی ابتدا باید مرجع قانونی بر اساس مبلغ چک و خسارت وارده انتخاب شود؛ برای وصول مبالغ بالای ۲۰۰ میلیون تومان، باید به دادگاه عمومی مراجعه شود و برای مطالبه مبالغی مصادف یا کمتر از ۲۰۰ میلیون تومان باید به شورای حل اختلاف مراجعه شود. سپس چک بی محل به درخواست خواهان برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت توسط بانک صادر می شود؛ شاکی باید با تکمیل فرم های مربوطه دادخواست شکایت را ثبت کند. به دنبال شرکت طرفین در جلسات دادگاه، حکم نهایی صادر و اجرا خواهد شد.
مجازات برگشت خوردن چک چیست؟
اگر چک به دلیل بی محل بودن (خالی بودن حساب) یا اختلاف و ایراد در اطلاعات وارد شده در آن نقد نشود، مجازاتی تعزیری (حبس) بین شش ماه تا دو سال را به همراه دارد؛ البته عمدی یا سهوی بودن ایراد در تاریخ، مبلغ، امضا و… در حکم قاضی تاثیر مستقیم دارد.
لازم به ذکر است که مجازات حبس تنها به دنبال برگشت چک کیفری اعمال می شود؛ پرونده های مربوط به چک های حقوقی معمولا به حکم لازم الجرای پرداخت چک و خسارات مختوم می شوند. اگر عدم استطاعت مالی صادر کننده چک حقوقی بی محل در دادگاه ثابت شود، با ثبت دادخواست اعسار در یکی از دفاتر خدمات قضایی، می تواند مبلغ چک را به صورت اقساطی پرداخت کند.
در راستای رسیدگی به چنین پرونده ای، توصیه می شود با یک وکیل از سایت mastervakil.com مشورت کنید تا بهترین عملکرد را در برابر این موضوع داشته باشید. مستر وکیل یک سایت حقوقی در زمینه معرفی وکلا است که می توانید با کمک آن یک وکیل با تجربه را انتخاب کنید تا پیگیری های لازم صورت گیرد.
تفاوت چک کیفری و چک حقوقی چیست؟
علاوه بر وجود تفاوت در مجازات برگشت خوردن چک کیفری و چک حقوقی و تفاوت در مدت زمان صدور حکم نهایی توسط مقام قضایی (در صورت کیفری بودن دعوی به دلیل وجود دوره شش ماهه، طولانی تر است)، تفاوت دیگری نیز وجود دارد.
در صورت کیفری بودن دادخواست، مجازات (حبس) تنها بر صادرکننده چک اعمال می شود؛ لیکن در صورت حقوقی بودن دعوی علاوه بر خوانده، ضامن ها و ظهرنویس ها نیز مقصر شناخته شده و امکان ثبت شکایت حقوقی علیه آنها نیز وجود دارد.
کلام آخر
چک نوعی سند با ارزش مالی است که در دو نوع چک کیفری و چک حقوقی کشیده می شود؛ در نوع اول، تاریخ پرداخت وجه مشخص است و هیچ تعهدی ضمن پرداخت مبلغ آن وجود ندارد.
همچنین برای اعمال مجازات کیفری (حبس بین شش ماه تا دو سال)، باید شش ماه از تاریخ نگاشته شده در چک بگذرد و ضمن اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک و ارائه اصل چک و سایر مدارک به دفاتر خدمات قضایی، دادخواست مربوطه ثبت شده و پس از شرکت طرفین در جلسات دادگاه حکم نهایی صادر می شود.
مراحل ثبت شکایت حقوقی نیز بدین سان است، با این تفاوت که به جای دادسرا، باید به دادگاه عمومی (مبالغ بالای ۲۰۰ میلیون تومان) یا شورای حل اختلاف (مبالغ کمتر از ۲۰۰ میلیون تومان) مراجعه شود؛ چک های ضمانتی، شرطی، سفید امضا و بدون تاریخ جنبه کیفری ندارند.
