کارشناسان در شصت و چهارمین نشست از نقد و اندیشه استفاده از فضای مجازی را در زندگی امروزی موضوعی مهم ذکر کردند که باید سیاست‌گذاران افزایش سواد رسانه‌ای را در این حوزه مدنظر قرار دهند.
به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شصت و چهارمین جلسه از سلسله نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع «آسیب‌شناسی شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی» با حضور «سید حسن موسوی چلک» رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران و «مرضیه ابراهیمی» عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.
تأخر فرهنگی در مواجه با فضای مجازی
در ابتدای این نشست موسوی چلک با اشاره به نقش فضای مجازی در جامعه کنونی اظهار کرد: در حال حاضر زندگی بدون فضای مجازی امکان‌پذیر نیست و ما نمی‌توانیم مانع رشد فناوری شویم اما در این حوزه تأخر فرهنگی را شاهد هستیم.
وی افزود: گاهی اوقات توجه مسئولان صرفا به بعد امنیتی و سیاسی فضای مجازی است و عملا بعد اجتماعی آن را نادیده میگیرند همین نوع نگاه موجب بروز آسیب‌های متعدد می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران ایران با بیان اینکه کرونا موجب شد تا همه افراد در گروه سنی پایین هم از فضای مجازی استفاده کنند تصریح کرد: در شرایطی فرزندان، والدین و آموزش‌وپرورش هیچ آمادگی نداشتند به دلیل شیوع کرونا مجبور شدیم تا کودکان در سن کم را با فضای مجازی به‌واسطه نرم‌افزار شاد آشنا کنیم.
موسوی چلک گفت: در گذشته کودکانی که صاحب والدین شاغل بودند ساعت‌هایی از روز را تنها می‌گذراندند اما در حال حاضر بچه‌ها ساعات زیادی از شبانه‌روز را در فضای مجازی به‌تنهایی می‌گذرانند و تبعات آن همین افزایش آمار خودکشی در سنین کم است.
سکوت در قبال ضرورت افزایش سواد رسانه‌ای
وی تأکید کرد: فضای مجازی قابل کنترل نیست و والدین ازنظر دانش فنی از فرزندان خود عقب‌تر هستند و این در حالی است که نظام آموزشی و مراجع ذی ربط در برابر ضرورت بالا بردن سواد رسانه‌ای سکوت اختیار کردند.
رئیس انجمن مددکاران ایران تصریح کرد: درگذشته بچه‌ها با همسالان خود بازی می‌کردند و در گروه اجتماعی شدن را فرامی‌گرفتند اما امروزه این‌ها از بین رفته است بنابراین باید منتظر بحران‌های جدیدتری باشیم.
والدین خسته و فرزندان درگیر فضای مجازی
در ادامه مرضیه ابراهیمی با تأکید بر اینکه بحران امروزی جامعه ما بحران سکوت است، اظهار کرد: والدین به دلیل بی‌حوصلگی یا خستگی ترجیح می‌دهند که فرزندانشان درگیر فضای مجازی باشند که پیامدهای خطرناک آن به‌تدریج در حال نمایان شدن است.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی به‌طورکلی آسیب‌زا نیست تصریح کرد: اینکه ما به‌طورکلی به فضای مجازی بدبین باشیم صحیح نیست بنابراین باید تمهیداتی داشته باشیم که فضای مجازی به فرصت خوبی برای آموزش و فعالیت مثبت فرزندان تبدیل شود، اگر فضای مجازی نبود در زمان شیوع کرونا آموزش با بحران جدی مواجه می‌شد.
فضای مجازی آیینه فضای واقعی است
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: ما در فضای واقعی مشکلات ارتباطی، شکاف نسلی و غیره را داریم، به‌عنوان‌مثال به کودک خود آموزش نداده ایم تا خواسته‌های خود را درستی مطرح کند و همین موضوع باعث می‌شود که فضای مجازی پناهگاهی امن برای وی باشد.
ابراهیمی تأکید کرد: فضای مجازی بیماری‌زا نیست بلکه این بیماری از قبل در فضای بیرونی ایجادشده بود، باید بپذیریم که فضای مجازی آیینه تمام نمای فضای واقعی است پس باید در روابط والدین و فرزند، شاگرد و معلم و استاد و شاگرد تجدیدنظر صورت گیرد.
میانگین صحبت در خانواده‌ها کاهش‌یافته است
موسوی چلک در ادامه گفت: هیچ‌چیز بد نیست و همه‌چیز فرصت است پس باید از فرصت‌ها استفاده کنیم و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. درگذشته میانگین صحبت در خانواده‌های ما ۱۵ دقیقه تخمین زده می‌شد اما امروز این آمار بسیار کمتر شده است.
وی با اشاره به اینکه عدم برقراری ارتباط موجب کشش فرزندان به فضای مجازی است افزود: مشکل ما این است که در گفت‌وگو با فرزندانمان درست رفتار نمی‌کنیم و به سؤالات آن‌ها پاسخ ندادیم. جذابیت فضای مجازی این است که همه سؤالات را پاسخ می‌دهد و افراد در سیل اطلاعات قرار میگیرند.
موسوی چلک با اشاره به اینکه نوجوانان و جوانان خلأهای زندگی روزمره را در فضای مجازی جبران می‌کنند تصریح کرد: به‌عنوان‌مثال در فضای واقعی مانع برگزاری کنسرت می‌شوند اما این امکان در فضای مجازی برای همه مهیاست که همین موجب بروز شادی و جذابیت بیشتر می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران ایران گفت: در فضای واقعی آسیب‌ها مشهود و سریع بروز می‌کنند اما در فضای مجازی پس‌ازاینکه تأثیر عمیق بر زندگی گذاشتند نمایان می‌شوند.
فضای مجازی سیاست‌گذاران را ملزم به پاسخگویی می‌کند
موسوی چلک با تأکید بر اینکه محدودیت اطلاع‌رسانی در فضای مجازی وجود ندارد خاطرنشان کرد: همین موضوع موجب ترس سیاست‌گذاران شده است زیرا آن‌ها را ملزم به پاسخگویی می‌کند بنابراین این ترس سبب می‌شود تا در زمینهٔ استفاده از این فضا فرهنگ‌سازی نشود و جامعه در معرض انواع آسیب‌ها قرار گیرد.
وی بابیان اینکه آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد ۲۳ تا ۲۵ درصد مردم دچار اختلال روانی هستند افزود: فضای مجازی نگرانی‌ها، افسردگی‌ها، اعتیاد و غیره را افزایش می‌دهد، اما نباید آن را فیلتر کرد بلکه در زمینهٔ تقویت اندیشه باید قدم برداشت.
مهاجرت به فضای مجازی و فرار از فضای واقعی
ابراهیمی در ادامه با تأکید بر اینکه فیلترینگ روش مناسبی برای کنترل فضای مجازی نیست تصریح کرد: فیلترینگ باید راهکاری کوتاه‌مدت باشد؛ زیرا استفاده از فیلترشکن‌ها زمینه را برای دسترسی به اطلاعات و محتواهای مختلف باز می‌کند.
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: بچه‌هایی که در فضای واقعی مدام مورد سرکوفت قرار میگیرند و نقشی به آن‌ها محول نمی‌شود خود را در فضای مجازی به‌گونه‌ای که دوست دارند جلوه می‌دهند و مورد تشویق و لایک گرفتن قرار میگیرند.
وی ادامه داد: به‌عنوان‌مثال وقتی فردی ادمین کانال در فضای مجازی می‌شود هویت می‌گیرد و در مقایسه‌ها برتر می‌شود و همین موضوع به او اعتمادبه‌نفس می‌دهد و خود مطلوب را کسب می‌کند. مهاجرت به فضای مجازی نوعی فرار از فضای واقعی است.
نگاه امنیتی شورای عالی فضای مجازی به فضای مجازی
موسوی چلک بابیان اینکه درگذشته بچه‌ها تا ۱۸ سال صبر می‌کردند و برخی موضوعات را برای آن‌ها بازگو می‌شد افزود: امروزه بچه‌ها صبر نمی‌کنند تا بزرگ شوند و موضوعات را درک کنند بنابراین باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم تا فضای مجازی پناهگاهی برای آن‌ها نشود زیرا دارای پستوهای زیادی است که هر چه پیش رویم خطرناک‌تر می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: شورای عالی فضای مجازی به موضوعات فضای مجازی نگاه امنیتی دارد و نگاه اجتماعی را حذف کرده است.
نقش نخبگان فرهنگی اجتماعی در سیاست‌گذاری
رئیس انجمن مددکاران ایران با اشاره به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی تصریح کرد: نگاه امنیتی موجب شده است که مردم به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی اعتماد نداشته باشند که بخشی از این موضوع به عملکرد مسئولان بازمی‌گردد. باید در سیاست‌گذاری‌ها نخبگان اجتماعی و فرهنگی را دخیل کنیم تا آسیب‌ها کاهش یابند.
موسوی چلک تصریح کرد: باید سواد رسانه‌ای در رسانه‌ها موردتوجه قرار گیرد و محتوای جذاب تولید شود، کارگروهی از مخاطبان جوان تشکیل شود و نظر مخاطبان جوان درباره محتوا جویا شویم و ایده‌های جدید را در فضای مجازی شناسایی کنیم.
فقدان تعامل عامل فاصله بین اعضای خانواده
ابراهیمی با اشاره به اینکه همیشه مشکلات اقتصادی زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی نیست خاطرنشان کرد: نبود تعامل در خانواده عامل بروز فاصله است که این موضوع در قشر مرفه زیاد دیده می‌شود که همین موضوع سبب سوق دادن فرزندان به فضای مجازی و رفع تنهایی آن‌ها شده است.
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه شناسایی دانشگاه شهید بهشتی تأکید کرد: ناآگاهی استفاده از فضای مجازی و سیاسی شدن امور موجب قربانی شدن افراد می‌شود.
فرزندان را در فضای مجازی تنها نگذاریم
موسوی چلک در خاتمه تأکید کرد: فرزندان را در فضای مجازی تنها رها نکنیم اگر قرار است فیلمی دیده شود به‌اتفاق خانواده آن را ببینید این همراهی شعف را در بین خانواده‌ها افزایش می‌دهد.
وی افزود: باید بپذیریم که تفاوت در نوع انتخاب‌ها وجود دارد. اگر فرزند ما در فضای مجازی اشتباهی کرد او را طرد نکنیم و درگیر شدن در فضای مجازی را پایان زندگی تلقی نکنیم راه‌های بچه‌ها برای پیشرفت را باز بگذاریم.
تأخر فرهنگی در مواجه با فضای مجازی
در ابتدای این نشست موسوی چلک با اشاره به نقش فضای مجازی در جامعه کنونی اظهار کرد: در حال حاضر زندگی بدون فضای مجازی امکان‌پذیر نیست و ما نمی‌توانیم مانع رشد فناوری شویم اما در این حوزه تأخر فرهنگی را شاهد هستیم.
وی افزود: گاهی اوقات توجه مسئولان صرفا به بعد امنیتی و سیاسی فضای مجازی است و عملا بعد اجتماعی آن را نادیده میگیرند همین نوع نگاه موجب بروز آسیب‌های متعدد می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران ایران با بیان اینکه کرونا موجب شد تا همه افراد در گروه سنی پایین هم از فضای مجازی استفاده کنند تصریح کرد: در شرایطی فرزندان، والدین و آموزش‌وپرورش هیچ آمادگی نداشتند به دلیل شیوع کرونا مجبور شدیم تا کودکان در سن کم را با فضای مجازی به‌واسطه نرم‌افزار شاد آشنا کنیم.
موسوی چلک گفت: در گذشته کودکانی که صاحب والدین شاغل بودند ساعت‌هایی از روز را تنها می‌گذراندند اما در حال حاضر بچه‌ها ساعات زیادی از شبانه‌روز را در فضای مجازی به‌تنهایی می‌گذرانند و تبعات آن همین افزایش آمار خودکشی در سنین کم است.
سکوت در قبال ضرورت افزایش سواد رسانه‌ای
وی تأکید کرد: فضای مجازی قابل کنترل نیست و والدین ازنظر دانش فنی از فرزندان خود عقب‌تر هستند و این در حالی است که نظام آموزشی و مراجع ذی ربط در برابر ضرورت بالا بردن سواد رسانه‌ای سکوت اختیار کردند.
رئیس انجمن مددکاران ایران تصریح کرد: درگذشته بچه‌ها با همسالان خود بازی می‌کردند و در گروه اجتماعی شدن را فرامی‌گرفتند اما امروزه این‌ها از بین رفته است بنابراین باید منتظر بحران‌های جدیدتری باشیم.
والدین خسته و فرزندان درگیر فضای مجازی
در ادامه مرضیه ابراهیمی با تأکید بر اینکه بحران امروزی جامعه ما بحران سکوت است، اظهار کرد: والدین به دلیل بی‌حوصلگی یا خستگی ترجیح می‌دهند که فرزندانشان درگیر فضای مجازی باشند که پیامدهای خطرناک آن به‌تدریج در حال نمایان شدن است.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی به‌طورکلی آسیب‌زا نیست تصریح کرد: اینکه ما به‌طورکلی به فضای مجازی بدبین باشیم صحیح نیست بنابراین باید تمهیداتی داشته باشیم که فضای مجازی به فرصت خوبی برای آموزش و فعالیت مثبت فرزندان تبدیل شود، اگر فضای مجازی نبود در زمان شیوع کرونا آموزش با بحران جدی مواجه می‌شد.
فضای مجازی آیینه فضای واقعی است
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: ما در فضای واقعی مشکلات ارتباطی، شکاف نسلی و غیره را داریم، به‌عنوان‌مثال به کودک خود آموزش نداده ایم تا خواسته‌های خود را درستی مطرح کند و همین موضوع باعث می‌شود که فضای مجازی پناهگاهی امن برای وی باشد.
ابراهیمی تأکید کرد: فضای مجازی بیماری‌زا نیست بلکه این بیماری از قبل در فضای بیرونی ایجادشده بود، باید بپذیریم که فضای مجازی آیینه تمام نمای فضای واقعی است پس باید در روابط والدین و فرزند، شاگرد و معلم و استاد و شاگرد تجدیدنظر صورت گیرد.
میانگین صحبت در خانواده‌ها کاهش‌یافته است
موسوی چلک در ادامه گفت: هیچ‌چیز بد نیست و همه‌چیز فرصت است پس باید از فرصت‌ها استفاده کنیم و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. درگذشته میانگین صحبت در خانواده‌های ما ۱۵ دقیقه تخمین زده می‌شد اما امروز این آمار بسیار کمتر شده است.
وی با اشاره به اینکه عدم برقراری ارتباط موجب کشش فرزندان به فضای مجازی است افزود: مشکل ما این است که در گفت‌وگو با فرزندانمان درست رفتار نمی‌کنیم و به سؤالات آن‌ها پاسخ ندادیم. جذابیت فضای مجازی این است که همه سؤالات را پاسخ می‌دهد و افراد در سیل اطلاعات قرار میگیرند.
موسوی چلک با اشاره به اینکه نوجوانان و جوانان خلأهای زندگی روزمره را در فضای مجازی جبران می‌کنند تصریح کرد: به‌عنوان‌مثال در فضای واقعی مانع برگزاری کنسرت می‌شوند اما این امکان در فضای مجازی برای همه مهیاست که همین موجب بروز شادی و جذابیت بیشتر می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران ایران گفت: در فضای واقعی آسیب‌ها مشهود و سریع بروز می‌کنند اما در فضای مجازی پس‌ازاینکه تأثیر عمیق بر زندگی گذاشتند نمایان می‌شوند.
فضای مجازی سیاست‌گذاران را ملزم به پاسخگویی می‌کند
موسوی چلک با تأکید بر اینکه محدودیت اطلاع‌رسانی در فضای مجازی وجود ندارد خاطرنشان کرد: همین موضوع موجب ترس سیاست‌گذاران شده است زیرا آن‌ها را ملزم به پاسخگویی می‌کند بنابراین این ترس سبب می‌شود تا در زمینهٔ استفاده از این فضا فرهنگ‌سازی نشود و جامعه در معرض انواع آسیب‌ها قرار گیرد.
وی بابیان اینکه آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد ۲۳ تا ۲۵ درصد مردم دچار اختلال روانی هستند افزود: فضای مجازی نگرانی‌ها، افسردگی‌ها، اعتیاد و غیره را افزایش می‌دهد، اما نباید آن را فیلتر کرد بلکه در زمینهٔ تقویت اندیشه باید قدم برداشت.
مهاجرت به فضای مجازی و فرار از فضای واقعی
ابراهیمی در ادامه با تأکید بر اینکه فیلترینگ روش مناسبی برای کنترل فضای مجازی نیست تصریح کرد: فیلترینگ باید راهکاری کوتاه‌مدت باشد؛ زیرا استفاده از فیلترشکن‌ها زمینه را برای دسترسی به اطلاعات و محتواهای مختلف باز می‌کند.
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: بچه‌هایی که در فضای واقعی مدام مورد سرکوفت قرار میگیرند و نقشی به آن‌ها محول نمی‌شود خود را در فضای مجازی به‌گونه‌ای که دوست دارند جلوه می‌دهند و مورد تشویق و لایک گرفتن قرار میگیرند.
وی ادامه داد: به‌عنوان‌مثال وقتی فردی ادمین کانال در فضای مجازی می‌شود هویت می‌گیرد و در مقایسه‌ها برتر می‌شود و همین موضوع به او اعتمادبه‌نفس می‌دهد و خود مطلوب را کسب می‌کند. مهاجرت به فضای مجازی نوعی فرار از فضای واقعی است.
نگاه امنیتی شورای عالی فضای مجازی به فضای مجازی
موسوی چلک بابیان اینکه درگذشته بچه‌ها تا ۱۸ سال صبر می‌کردند و برخی موضوعات را برای آن‌ها بازگو می‌شد افزود: امروزه بچه‌ها صبر نمی‌کنند تا بزرگ شوند و موضوعات را درک کنند بنابراین باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم تا فضای مجازی پناهگاهی برای آن‌ها نشود زیرا دارای پستوهای زیادی است که هر چه پیش رویم خطرناک‌تر می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: شورای عالی فضای مجازی به موضوعات فضای مجازی نگاه امنیتی دارد و نگاه اجتماعی را حذف کرده است.
نقش نخبگان فرهنگی اجتماعی در سیاست‌گذاری
رئیس انجمن مددکاران ایران با اشاره به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی تصریح کرد: نگاه امنیتی موجب شده است که مردم به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی اعتماد نداشته باشند که بخشی از این موضوع به عملکرد مسئولان بازمی‌گردد. باید در سیاست‌گذاری‌ها نخبگان اجتماعی و فرهنگی را دخیل کنیم تا آسیب‌ها کاهش یابند.
موسوی چلک تصریح کرد: باید سواد رسانه‌ای در رسانه‌ها موردتوجه قرار گیرد و محتوای جذاب تولید شود، کارگروهی از مخاطبان جوان تشکیل شود و نظر مخاطبان جوان درباره محتوا جویا شویم و ایده‌های جدید را در فضای مجازی شناسایی کنیم.
فقدان تعامل عامل فاصله بین اعضای خانواده
ابراهیمی با اشاره به اینکه همیشه مشکلات اقتصادی زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی نیست خاطرنشان کرد: نبود تعامل در خانواده عامل بروز فاصله است که این موضوع در قشر مرفه زیاد دیده می‌شود که همین موضوع سبب سوق دادن فرزندان به فضای مجازی و رفع تنهایی آن‌ها شده است.
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه شناسایی دانشگاه شهید بهشتی تأکید کرد: ناآگاهی استفاده از فضای مجازی و سیاسی شدن امور موجب قربانی شدن افراد می‌شود.
فرزندان را در فضای مجازی تنها نگذاریم
موسوی چلک در خاتمه تأکید کرد: فرزندان را در فضای مجازی تنها رها نکنیم اگر قرار است فیلمی دیده شود به‌اتفاق خانواده آن را ببینید این همراهی شعف را در بین خانواده‌ها افزایش می‌دهد.
وی افزود: باید بپذیریم که تفاوت در نوع انتخاب‌ها وجود دارد. اگر فرزند ما در فضای مجازی اشتباهی کرد او را طرد نکنیم و درگیر شدن در فضای مجازی را پایان زندگی تلقی نکنیم راه‌های بچه‌ها برای پیشرفت را باز بگذاریم.
