بحث توسعه اینترنت در روستاها ازجمله دستاوردهایی است که طی این سال‌ها کمتر به آن پرداخته شده است. اما با نگاهی دقیق به عملکرد بخش توسعه روستایی وزارت ارتباطات نشان می‌دهد، تنها در طی دو سال اخیر رشد دسترسی به امکانات ارتباطی ازجمله اینترنت خیره‌کننده بوده و سهم بسزایی در توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات اطلاعاتی داشته است.
سرمایه گذاری ارتباطی در روستاها را دولت آغاز کرده یا بخش خصوصی؟
سرمایه گذاری در حوزه ارتباطات خیلی وحشتناک است. وزارت ارتباطات در حقیقت وظیفه توسعه دسترسی به همه اقشار مردم را برعهده دارد. این امر یک قیدی هم دارد آن هم این است که ۹۰درصد وزارت ارتباطات خصوصی‌شده و کمتر از ۸ درصد آن در اختیار دولت است اما نظارت و رگولاتوری بر عهده دولت است. خیلی از مردم اسامی شرکت‌های اینترنتی زیادی را می‌شنوند اینها شرکت‌های خصوصی هستند که برای سرمایه گذاری طبعا به جایی می‌روند که برگشت سرمایه وجود داشته باشد. علم اقتصاد می‌گوید باید جایی سرمایه گذاری کرد که پول آن در بیاید. حالا تکلیف جاهای کم‌برخورداری مثل روستاها چه می‌شود؟ در همه جای دنیا مرکزی به نام uso وجود دارد به معنای خدمات عمومی اجباری که در ایران من مسئول آن هستم. یعنی خدماتی که دولتها با هزینه خودشان در جاهای دورافتاده به مردم می‌دهند.
چگونه؟
۳ درصد درآمد هر اپراتوری در اختیار وزارت ارتباطات قرار می‌گیرد برای توسعه روستایی. توسعه روستایی ۳ بخش است؛ تلفن ثابت، پوشش همراه و دسترسی به پهنای باند. این سه بخش را هر روستایی داشته باشد معنایش این است که وضعیت نرمال هست. در کنار اینها ما قانون برنامه ششم را داریم که می‌گوید ۸۰ درصد روستاها باید دسترسی به «پهن باند» داشته باشند که صفت دولت الکترونیک را بتوان به آنها اطلاق کرد. کشاورزی هوشمند،آموزش از راه دور، پزشکی از راه دور و خدمات خرده بانکداری ازجمله اینهاست.
آیا اینها ایجاب می‌کند که اینترنت به روستاها کشیده شود؟
این حکم قانون است. ما معتقدیم خدماتی که در شهر است باید در روستاها هم باشد. قبلا وقتی امکانات شهر را با روستا مقایسه می‌کردیم متوجه می‌شدیم که در روستاها هیچ امکاناتی نیست. سیاستگذاری خاصی در ابتدای دولت دوازدهم صورت گرفت که آقای جهرمی بر روی توسعه روستایی تمرکز کرد. همه کشور در سال ۹۶ تست شد تا مشخص شود وضعیت روستاهای کشور چگونه است. یک تیم کارکشته رفت و موضوع را برررسی کرد تا نقاط ضعف و قوت آشکار شود. الانی که من با شما صحبت می‌کنم از شهریور ۹۶ تا امروز از ۳۲ درصد رسیده به ۸۰ درصد.
شما چه اقداماتی انجام دادید که توسعه شتاب گرفت؟
چند کار موازی انجام دادیم. در شرایطی که وضع مالی دولت خوب نبود، ارز هم گران شده بود از لحاظ تجهیزاتی هم در تحریم بودیم. اما هیچ وقت از ما شنیده نشد که ما به خاطر تحریم لنگ شده‌ایم. در ابتدای دولت آقای وزیر از ما پرسید دسترسی به نسل ۳ و ۴ اینترنت موبایل چگونه است؟ به ایشان گفتند شهرها ۵۰ درصد پوشش است. یک فرصت ۶ ماهه مقرر کردند که شهرها به ۱۰۰ درصد برسد. طی این فرآیند نزدیک ۱۳۰۰شهر کشور به پهنای موبایل دسترسی پیدا کردند.
از ابتدای دولت تصمیم گرفتیم به توسعه روستایی هم توجه کنیم و برای آن ۳ درصد اپراتوری برنامه ریختیم. گفتیم حضرات اپراتور که دسترسی به شهرها دادی اگر همین دسترسی را به روستاها بدهی تعرفه‌اش را من دولت به شما پرداخت می‌کنم. همین تغییر رویکرد اقدامی مثبت بود چون قبلا ما پول را از اپراتور می‌گرفتیم می‌دادیم پیمانکار انجام دهد اما وقتی تغییر رویکرد دادیم و کار را به اپراتور سپردیم سرعت و راندمان کار بالا‌تر رفت.
حالا چرا روستاها؟ برخی مخالفان توسعه ممکن است بپرسند روستاها اینترنت پرسرعت می‌خواهند چه کار؟
ما دو تا پاسخ را به این افراد می‌دهیم؛ یکی اینکه قانون ما را موظف کرده است که دسترسی به پهن باند داشته باشند. موضوع دوم اینکه اگر بخواهی خدمات به اینها بدهی باید پهن باند وجود داشته باشد. پهن باند به چه درد می‌خورد؟ خب وقتی از کشاورزی هوشمند حرف می‌زنیم از صنعت توریسم، بوم گردی، حذف واسطه‌ها، بانکداری و خدمات الکترونیک بهداشتی حرف می‌زنیم مثل پرونده سلامت، اینها زیر ساخت‌هایی است که تا پهن باند نباشد کار نمی‌کند آیا روستایی نمی‌خواهد پرونده سلامت خود را الکترونیکی کند؟ مدارس و شبکه بهداشت اکنون شبکه ملی برایشان فراهم شده است. حتی برای هوشمند‌سازی کشاورزی پیشقدم شدیم و به وزارت جهاد گفتیم برای این منظور حاضریم کمک کنیم و حتی چند جا را پایلوت کنیم. واقعا چرا باید یک روستایی برای پرداخت قبض خود به شهر یا روستای مجاور برود؟ ما خرده بانک داری را بوسیله تعبیه دستگاه ATM در روستا ایجاد کردیم تا یک روستایی برای گرفتن یارانه‌اش جبور نباشد به روستای دیگری برود تا نصف یارانه‌اش را هزینه رفت و آمد کند. یا اینکه کسب و کارها و استارتاپ‌های حوزه آی تی آمدند با همین زیرساخت‌هایی که ما احیا کردیم باغدار و کشاورز را مستقیم به مصرف کننده وصل کردند. ما در این زمان با توجه به تورم، هزینه‌های مردم را پائین بیاوریم فقط با افزایش بهره وری می‌توانیم این کار را بکنیم. ما مصرف کننده را به تولید کننده با آی تی وصل کردیم تا توسعه روستایی محقق شود. اگر باغدار دسترسی به پهن باند نداشت چطور می‌خواست اطلاعات محصول یا میوه خود را بارگذاری کند؟ این خودش ایجاد شغل است و مصرف کننده با قیمت کمتر و بی‌واسطه اجناس خود را تهیه می‌کند در نتیجه در این چرخه همه برنده هستند و پایه‌گذار دسترسی به این چرخه وزارت ارتباطات و مقوله پهنای باند بوده است. ما به کاهش شکاف دیجیتال کمک کردیم که در جایی دسترسی بسیار مناسب بوده و در جایی نامناسب ما آمدیم و نقاط ضعف را برطرف کردیم تا وظیفه سنگین وزارت ارتباطات در حوزه دسترسی محقق شود.
چگونه ممکن است مطابق اظهارات خودتان، گران شدن ارز و تحریم‌ها تاثیری برروی فعالیت وزارت ارتباطات نداشته باشد؟
ما چند کار انجام دادیم. اول مقرر کردیم اگر جایی یک اپراتور رفته و حضور یافته سایر اپراتورها هم بروند و سرمایه‌گذاری کنند. یعنی رومینگ ملی برقرار بشود بدون اینکه مردم احساس کنند از چه اپراتوری دارند استفاده می‌کنند این امر البته هزینه اپراتور را کاهش داد و ماحصل کار را به بخش روستا بردیم. ما یک شبکه قدیمی روستایی داشتیم به اسم WELL که البته ما به آن می‌گفتیم w ول ول یعنی یک شبکه رها بود. ما این شبکه را حذف کردیم و هیچکس هم این شبکه ناکارآمد را نمی‌پذیرفت. ما آمدیم و مردم را سیم لس کردیم یعنی نیازی نبود هیچ روستایی سیم کارت WELL بخرد. هزار روستای ما نورتل بودند یعنی شبکه‌ای که سرویس ماهواره‌ای می‌خریدند به خاطر دورافتاده بودن. اما شارژ آن به سادگی نبود. ما کلا این شبکه را به ایرانسل واگذار کردیم. همه این اقدامات را بدون یک ریال پول خرج کردن و با اتکا به فکر و ایده انجام دادیم. یعنی قدرت کنترل بخش را که وزیر داشت جواب داد. در روستاها با کیفیت ترین اینترنت را داشتیم امروز که با شما صحبت می‌کنم ۳۰ ترا مصرف اینترنت که در آخر هفته به ۴۰ و ۵۰ ترا می‌رسد مصرف اینترنت داریم که این یعنی استفاده از ظرفیت و امکانات موجود که نیاز به سرمایه گذاری نداشت. این توسعه شتابمند ما را به اهداف برنامه مقرر در قانون نائل کرد و با اعتبارات موجود می‌توانیم ۱۰۰درصد دسترسی را بدون غر زدن بر سر تحریم یا نبود ارز خارجی محقق کنیم.
شما اشاره‌ای به تاثیر توسعه روستایی در خدمات بوم گردی داشتید ممکن است در این باره بیشتر توضیح دهید؟
یک روستایی بود به نام «درک» در چابهار اسمش هم خیلی خوب انتخاب شده بود. زمانی که ما خواستیم دستاوردها را بگوییم گفتیم ما به جای آنکه در تهران باشیم می‌رویم در یک روستایی و از همانجا سمبلیک دستاوردهایمان را می‌گوییم. برخی گفتن بروید به درک شما دولتی‌ها همه‌تان به درک بروید! ما در آن روستا زیبایی قابل ملاحظه‌ای دیدیم جایی که صحرا به دریا متصل می‌شود. وقتی ما نسل ۴ تلفن همراه را به آنجا بردیم تمام اقامتگاههای بوم گردی آنجا ظرفیتش پُر شد. مردم تجربه خوبی از این مکان دارند یعنی به جای آنکه یک سرویس دهنده اینترنتی بخواهد کار خود را تبلیغ کند مردم در آنجا با فیلم و عکس‌گرفتن با موبایل‌هایشان خودشان منبع تبلیغ شدند. اگر سرویس دهنده تبلیغ می‌کرد کمتر قابل باور بود. روستایی صاحب درآمد می‌شود. ما خدمات و سرویس‌های ساده ارتباطی را به روستاها بردیم.
پراکندگی روستاها موجب نشد که هزینه‌ها برای وزارت ارتباطات در بحث توسعه روستایی بالا برود؟ مثلا در یک روستا ۵ هزار نفر جمعیت دارد اگر شما دکل بزنید هزینه‌اش بسیار زیاد می‌شود چون روستای بعدی که ۱۰ کیلومتر آن طرف‌تر است و ۱۰هزار نفر جمعیت دارد آنها هم دکل نیاز دارند.
این کار برای اپراتور ارزش اقتصادی ندارد وظیفه اپراتور هم نیست ما ۳ درصد از اپراتورها می‌گیریم که ما این سرمایه گذاری را انجام دهیم. در دنیا روشهای مختلفی هست برخی مثل ما درآمد چند درصدی از اپراتورها می‌گیرند و برخی هم مالیات. ما می‌گوییم آقای اپراتور مالیات نده اما برو و در روستا کار انجام بده. هزینه ۵ میلیاردی زدن سایت و دکل و اینها صرفه اقتصادی ندارد. روش کار ورود دولت است که برای دولت هم اقتصادی نیست اما همان نگاه که به شهر داریم به روستا هم داریم. ما در سال ۹۷ شش هزار کیلومتر فیبر نوری در روستاها با اعتبار ۳۰۰ میلیارد کشیدیم.
فیبر نوری به چه دردی می‌خورد؟
وقتی نسل‌های جدید تلفن همراه را بخواهیم ببریم روستاها مشکل انتقال نخواهیم داشت یعنی اگر حتی ما بخواهیم نسل ۵ را هم به روستاها ببریم با این فیبر نوری کار برایمان آسان‌تر است.
گویا توسعه نسل پنجم اینترنت با یکسری مشکلات زیرساختی روبرو هست درسته؟
عمده مشکل توسعه نسل ۵ در کشور توسعه دسترسی است یعنی مثلا باید فیبر نوری باشد تا این کار انجام شود. توسعه نسل پنجم در ایران و همه جای دنیا این است که اپراتورها باید ابتدا برگشت سرمایه شان را از g 4 دریافت کنند. همش ۲ سال از نسل ۴ می‌گذرد باید سرمایه‌گذاری نسل چهار و ۳ اپراتورها برگردد بعد بروند سراغ نسل ۵ من به نظرم ۳ سال تا توسعه اینترنت نسل۵ فاصله زمانی داریم.
دلیل یک سری مخالفت‌ها با اینترنت پرسرعت نسل ۵ یا افزایش پهنای باند که می‌گویند خوب نیست اینترنت زیادی در دسترس مردم باشد، چیست؟
دو تا نگاه هست؛ یکی توسعه‌ای برنامه‌ای مبتنی بر قانون است اگر دولت طبق برنامه ششم که ضرورت ۸۰ درصد توسعه اینترنت و پهنای باند را مصوب کرده عمل نکند مسلما دولت زیر سوال می‌رود پس این یک وظیفه قانونی است. اما برخی‌ها هم می‌گویند هر تکنولوژی آسیب‌هایی دارد و ما باید کمک کنیم این آسیب‌ها به حداقل برسد. برخی می‌گویند میزان بزهکاری در شبکه‌های اجتماعی زیاد است که ما هم این را تایید می‌کنیم بله دلیلش این است که جمعیت استفاده کننده از این شبکه‌ها زیاد است. وقتی ۳۰۰ هزار نفر در یک پلتفرم زندگی می‌کنند وقتی این رقم بشود ۶۵ میلیون طبعا به همین نسبت با افزایش بزه روبرو خواهیم بود اما باید ساختار‌ها در کشور جوری چینش شوند که میزان بزهکاری اجتماعی به حداقل برسند.نمی شود به خاطر تردد یک سارق و خلافکار اتوبان تهران – قم را ببندیم. آیا این عقلانی است؟ فلذا به دلایل قانونی و اعتقادی ما باید دسترسی مردم وجود داشته باشد یعنی دسترسی به خدمات بانکداری و روستایی و بهداشت و… اینها برای ما مهم است. الان ده شرکت برتر دنیا که قبلا نفتی بودند شرکت‌های‌ای تی هستند چون اهمیت این صنعت بالا رفته و البته باید قوانین و مقررات طوری چیده شود که بزه کمتر اتفاق بیفتد.
در بحران اخیر که اتفاق افتاد شاهد بودیم که اینترنت شهرستانها و برخی روستاها خیلی دیرتر از تهران وصل شد. آیا دلیل این تاخیر یا تعلل مشکلات زیرساختی بود؟
وزارت ارتباطات متولی اتصال و ارتباطات است. ما مسئول انقطاعات نیستیم. ما هیچ تمایلی به قطع هیچ سرویسی نداریم. مدیریت فرآیند کشور در شرایط خاص با شاک هست و این ربطی به وزارت ارتباطات و موضوع توسعه روستایی ندارد و این روال در مکاتبه آنها با اپراتور صورت می‌گیرد و وزارت ارتباطات خیلی در این ماجرا دخیل نیست.
یک سوال خارج از مباحث روستا و اینترنت روستایی دارم و آن اینکه در موضوع وصل و رفع فیلتر توئیتر و تلگرام آیا وزارت ارتباطات اقدامی برای این موضوع انجام داده‌است؟
من وظیفه پاسخگویی به این سوال را ندارم چون نمی‌خواهم صحبت غیرکارشناسی صورت بگیرد اما باید بگویم مجموعه‌هایی در کشور هستند که وظیفه فیلتر را برعهده دارند و در این خصوص نظر می‌دهند. کارگروههایی که قانون کشور آن را مشخص کرده تعیین می‌کنند که سایت‌ها فیلتر باشد یا نباشد.این تصمیم گیری برعهده ما نیست اما اینکه آیا توئیتر یا تلگرام به درد ما می‌خورند یا خیر پاسخ شفاف و روشن است. اینها به دردبخور هستند. مردم باید در انتخاب و استفاده از شبکه‌ها آزاد باشند. نمی‌توان مردم را مجبور کرد از چیزی استفاده کند یا خیر. در مجموع باید گفت که رفتارها باید طبق قانون باشد و افراد هم به قانونمداری تن بدهند.
در خصوص بسته‌های اینترنتی خیلی از افراد در شهرستانها و شهرها معتقدند اینترنت خیلی زود تمام می‌شود. آیا بسته‌ها مشکل دارند؟
بسته‌هایی که می‌گویند زود تمام می‌شود مربوط به قسمت رگولاتوری یا سازمان تنظیم مقررات است که وظیفه نظارت را برعهده دارد که مشترک آسیب نبیند. اما یادتان باشد وقتی بسته‌ای زود تمام می‌شود با قطعیت بدانید که اپراتور سرتان را کلاه نگذاشته است. الان سیستم‌های هوشمند روی گوشی‌ها قابلیت آپدیت خودکار N تا نرم افزار را دارد که باید آنها را غیرفعال کنند که ناخواسته بسته مصرف نشود.
اینکه رئیس جمهور اخیرا گفتند انتظار ما از دولت الکترونیک این است که یک کارت همه کارها را انجام دهد اگر چنین چیزی محقق شود تاثیر این موضوع در روستاها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قطعا تاثیر دارد که در جهان دارد چنین اتفاقی می‌افتد. شما می‌توانید تمام کارت‌هایتان ر ا به‌هم متصل کنید. این کارت‌ها قابلیت ذخیره‌سازی بسیار بالایی دارد. داده‌های مردم هم خیلی زیاد نیست مثل داده‌های کارت ملی هست. اطلاعات پایان خدمت، گواهینامه، کارت سوخت و کدپستی هم می‌تواند بر روی آن شیفت شود یعنی چیز حجیمی نیست و این نیازمند همکاری بین سازمانی است.
آخرین آمار تعداد افراد متصل به اینترنت در روستاها و شهرستانهای کشور را در اختیار دارید؟
از نظر پوشش جمعیتی بالای ۱۸ میلیون دسترسی از ۲۰ میلیون نفر جمعیت روستایی کشور به اینترنت دسترسی دارند یعنی از لحاظ پوشش جمعیتی اوضاع مان خیلی خوب است.علتش هم این است که ما به روستاهای پرجمعیت زودتر سرویس اینترنت را می‌بریم چون به شهرها نزدیکترند و هزینه‌هایشان برای ما کمتر است. مسیر حرکت ساده تری هم در این بخش هست و از پرجمعیت به کم جمعیت پیش می‌رود. امکان ندارد یک روستای پرجمعیت در یک بخش دورافتاده واقع شده باشد اما دورافتاده‌ها قاعدتا کم‌جمعیت هستند. مسیر ارتباطات هم نقش دارد و به همین لحاظ نزدیک ۱۹ میلیون روستایی از ۲۰ میلیون جمعیت روستایی به اینترنت دسترسی دارند. از لحاظ تعداد روستا هم به ۸۰ درصد پوشش رسیده‌ایم.
پوشش کامل صددرصدی طبق پیش بینی شما کی محقق می‌شود؟
تا پایان این دولت قطعا کل روستاهای ما به اینترنت متصل خواهند شد.
در خصوص ضریب نفوذ آماری دارید؟
ضریب نفوذ یعنی تعداد کسانی که از سرویس ارائه شده استفاده می‌کنند. یک اصطلاح RPO هم داریم که میزان مصرف مشترک در ماه را بیان می‌کند که مبتنی بر درآمد اپراتور است. میانگین این درآمد در روستا خیلی پائین است یعنی کمتر از ۲۰۰۰ تومان از هر نفر در ماه. به همین دلیل است که اپراتورها خودشان تمایل ندارند برای سرمایه‌گذاری به روستاها بروند در نتیجه دولت خودش پیشقدم شده است.
پس بخش خصوصی بی میل است برای سرمایه گذاری به روستاها برود؟
قطعا همینطور است. دلیلش هم این است که رفتن به روستاها پرهزینه و کم منفعت است. البته ما یک سامانه‌ای هم داریم که ضریب نفوذ اینترنت در روستاها را نشان می‌دهد. در این سامانه همه روستاهای کشور را بررسی کرده‌ایم و مشخص کرده‌ایم که وضعیت اینترنت در کل کشور چگونه است. بر مبنای این سامانه برنامه ریزی را برای دسترسی بیشتر با توجه به داده‌های جمع آوری شده آغاز کردیم. روی سامانه بخش‌های سبز نشان می‌دهد که وضعیت اتصال کاملا نرمال و مناسب است. بخش‌های قرمز رنگ هم نشان می‌دهد که ارتباطات در این قسمتها هنوز محقق نشده است. ۸۰ درصدی که ما گفتیم در قسمت‌های سبز به خوبی نشان داده شده است. در این سامانه به قدری ریز جزئیات قرار داده شده که مثلا اگر یک استان را انتخاب کنیم و بر روی آن کلیک کنیم کاملا نشان می‌دهد که کدام شهرستانهای استان به اینترنت دسترسی کامل دارند و کجاها ندارند. این سامانه به قدری جامع است که بقیه وزارتخانه‌ها هم می‌توانند اگر اطلاعاتی دارند در این سامانه share کنند.
در پایان اگر نکته‌ای دارید، بفرمایید.
به عنوان نکته آخر اشاره کنم به اقدام جدیدی که وزارت ارتباطات با آموزش و پرورش در حال انجام آن هستند و آن عدالت آموزشی است. بر این اساس در حاشیه شهرها و روستاهای با کمتر از ۲۰ هزار نفر جمعیت علاوه بر دسترسی که وجود داشت یک تجهیزی هم که هزینه‌اش برای مدارس سخت بود اما اتصال به شبکه ملی اطلاعات را محقق می‌کند در نظر گرفته‌ایم که در مدارس مستقر می‌شود و هزینه آن مطابق توافقنامه رایگان است. این تجهیزات برای حمایت از تولید داخل با دستاوردهای بومی داخل بوده است یعنی ۱۵ شرکت داخلی عضو سندیکای مخابرات وارد میدان شدند و از این ۱۵ شرکت ۲ شرکت به محصول رسیده‌اند البته این دسترسی در مدارس کم برخوردار صرفا به شبکه داخلی است تا نیازهای آموزشی اینها در راستای عدالت آموزشی برقرار شود.
منبع: آفتاب یزد
