صاحب‌نظران در هفدهمین جلسه از سلسله جلسات «نقد و اندیشه» موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» را مورد نقد و بررسی قراردادند و راهکارهای آن را به بحث گذاشتند.
این جلسه با حضور محمد مهدی فتوره چی مدیر گروه مطالعات رسانه وفرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، حسینعلی افخمی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و سیدمحمدرضا خوشرو مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضاییه و کارشناس حوزه رسانه و جنگ نرم، برگزار شد.
حیطه اخلاق را نظام های ارزشی فردی تعیین می کند
در ابتدای این جلسه محمد مهدی فتوره چی با بیان اینکه در مورد اخلاق دیدگاه های مختلفی وجود دارد، گفت: اخلاق یک مفهوم نسبی است و مطلق نیست و حیطه اخلاق را نظام های ارزشی فردی تعیین می کند و آنچه خطرناک است فردگرایی نمایشی در سجایای اخلاقی است.
وی افزود: پژوهش ها نشان می دهد که کاربران به جنبه زیبایی شناسی بیشتر از جنبه کنشگری در فضای مجازی اهمیت می دهند.
مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه با گسترش فناوری شاهد شکل گیری یک فضای فرهنگی هستیم که تحت تاثیر ارزش ها و هنجارهای جامعه جهانی است، گفت: اگر نسل ما که منتقد رفتار نوجوانان و جوانان این دوره است در این عصر به دنیا می آمد به همین شیوه رفتار می کرد.
اخلاق در فضای مجازی دنباله اخلاق در زندگی روزمره است
در ادامه این جلسه حسینعلی افخمی استاد دانشگاه با بیان اینکه بحث اخلاق در فضای مجازی دنباله اخلاق در زندگی روزمره است و از آن جدا نیست، تصریح کرد: در فضای واقعی باورها و هنجارهای ملی فرهنگ را می سازد ولی در فضای مجازی فرهنگ جهانی است که حکومت می کند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه یکی از بزرگترین مشکلات ما در فضای مجازی فقدان ارتباطات گروهی است، گفت: کاربران ایرانی در بحث ارتباطات فردی مشکلی ندارند ولی برای ارتباطات گروهی آموزش ندیده ایم و محور بسیاری از مناقشات همین موضوع است.
در ادامه این بحث سیدمحمدرضا خوشرو با تاکید بر اینکه بین شخصیت اجتماعی افراد و آنچه در فضای مجازی به نمایش می گذارند ارتباط نزدیکی وجود دارد، افزود:نوعی پیوستاری بین این دو فضا وجود دارد. فرد ایجاد کننده اکانت، وقتی وارد این فضا می شود یک فرد غیر واقعی از خودش به نمایش می گذارد و حتی در صورتی که شخص محبوب و معروفی باشد همه زندگی واقعی خود را به نمایش نمی گذارد.
افزایش کنشگری در فضای مجازی سرمایه اجتماعی را کاهش داده است
در ادامه فتورچی با اعلام اینکه بر اساس یافته های پژوهشی در حال حاضر با انقلاب جنسی روبه رو هستیم، گفت: تحقیقی در تهران نشان داده است که ۸۵ درصد بانوان در تهران مورد آزار جسمی و کلامی قرار گرفته اند و در تحقیق دیگری نشان داده که ۲۰ درصد بانوان آزار دیده، توسط آشنایان و نزدیکان مورد تعرض قرار گرفته اند.
مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه تحقیقات نشان داده است که با افزایش کنشگری در فضای مجازی سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی کاهش پیدا کرده است، تصریح کرد: تحقیقات نشان داده با افزایش کنشگری در فضای مجازی، زیاده خواهی جنسی، کاهش اعتماد بین زوجین، انزوا طلبی اتفاق افتاده است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از میلیارد صفحه پرنوگرافی در فضای مجازی در دسترس است، افزود: دیگر بحث استفاده کاربران جوان و نوجوان مطرح نیست. این فضا فارغ از جنسیت و سن به دلایل متعددی تحریک کننده است به صورتی که نمایندگان پارلملن بریتانیا در یکسال ۲۴ هزار بار تلاش کرده اند تا از صفحات پرنوگرافی بازدید کنند.
فتوره چی با تاکید بر گسترش فرهنگ استفاده از تلویزیون و پس از آن ماهواره و فضای مجازی که ادبیات جوانان و نوجوانان را تغییر داده، گفت: در کشور ما تکنولوژی همیشه زودتر از فرهنگ استفاده از آن وارد می شود و در نتیجه نوجوان عصر پست مدرن برای پر کردن اوقات فراغت خود دیگر به دنبال تفریحات گذشته نیستند و فضای مجازی این فضا را در اختیار آنها قرار می دهد.
جامعه ایرانی رسانه گرایی بالایی دارد
در ادامه جلسه افخمی در ادامه این جلسه با اشاره به اینکه فضای مجازی در کشور ما کنترل شده است، گفت: جامعه ایرانی رسانه گرایی بالایی دارد اگر به فضای مجازی از دیدگاه رسانه نگاه کنیم، نگاه خیر و شر در اندیشه پژوهشگران و اساتید دانشگاه حاکم است ولی در واقع سرمایه اجتماعی و میزان اعتماد در کشور بسیار پایین است.
وی افزود: استفاده از اینترنت در کشور ما با کافی نت های بدون فیلتر بود که اشتباه بزرگی بود که نوجوانان به تمام صفحات پرنوگرافی دسترسی داشتند . ولی در اروپای دهه ۷۰ اینترنت در کتابخانه ها با اجاره کتبی والدین در اختیار نوجوانان قرار می گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: باید به فضای مجازی نگاه مثبتی داشته باشیم. تصویر تیره از این فضا اثرات خود را در بخش های گوناگون نشان می دهد.
افخمی با اشاره به اینکه خطایی که در عرصه مجازی رخ می دهد موازی با فضای واقعی است، خاطرنشان کرد: باید دنیای واقعی را به دنیای واقعی جهان نزدیک کنیم، در این صورت است که فضای مجازی اصلاح می شود.
وی با بیان اینکه در هیچ مرحله سنی در کشور آموزش سواد رسانه ای نداریم افزود: در فضای مجازی کسانی که از پرنوگرافی استفاده می کنند کسانی هستند که رفتار گروهی برای آنها تعریف نشده است و به همین دلیل آموزش رفتار جمعی باید از مهدکودک ها آغاز شود.
عدم آموزش سواد رسانه ای کیفیت خانواده ها را پایین آورده است
در ادامه این جلسه خوشرو با اشاره به اینکه آموزش سواد رسانه ای بسیار مهم است، گفت: فضای مجازی تاثیرات مثبت زیادی دارد ولی به دلیل مشکلات تاثیرات منفی زیادی گذاشته است و کیفیت زندگی خانوادگی را پایین آورده است.
مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضاییه و کارشناس حوزه رسانه و جنگ نرم با بیان اینکه یکی از مجرمین نوجوان فضای واقعی بیش از ۲۵ صفحه فیک با اسامی و سنین مختلف در فضای مجازی ایجاد کرده بود، تصریح کرد: این فرد به دلیل فقدان سواد رسانه ای خانواده تجربه های زیستی متفاوتی را در صفحات مجازی بدست آورده بود که تمام آنها را بر روی کودکی که به قتل رسانده بود اعمال کرده بود.
وی با تاکید بر اینکه وقتی اوضاع اخلاقی فضای مجازی بد است یعنی در جامعه هم چنین است، افزود: وجود اکانت های فیک در کشورهای دیگر جرم تلقی می شود و مجازات دارد و این اکانت ها حیطه اخلاق را در فضای مجازی بهم می ریزد و حتی باعث اخلال در امنیت جامعه می شود.
مشکل اصلی حل مناقشات به تعارضات موجود بر می گردد
در ادامه فتوره چی با تاکید بر اینکه ادامه کنشگری در جامعه در فضای مجازی اتفاق می افتد تصریح کرد: مشکل اصلی در حل بسیاری از مناقشات به تعارضات حاکم بر کشور بر می گردد و کشور ما جهان تعارضات است و هم افزایی سنخیتی بین حرف دولتمردان و رفتار مردم وجود ندارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اخلاق در فضای مجازی به چهار بخش تقسیم می شود تصریح کرد: یکی از قسمت ها سطح فناورانه است که به ذات تکنولوژی بر می گردد. مطالعات نشان می دهد ناشناس بودن کاربر افراد را در فضای مجازی تهییج به انجام کارهای خلاف می کند کارهایی که در حالت عادی در فضای واقعی انجام نمی دهد را در فضای مجازی به دلیل نبود نظارت و کنترل انجام می دهد.
وی با بیان اینکه در فضای مجازی امکان برقراری تعامل غیرهمسطح در فضای مجازی وجود دارد، افزود: در فضای مجازی زمینه انجام تعامل های غیرهمسطح وجود دارد به طوری که کاربران می توانند پیام خود را به افراد مختلف و سلبریتی ها منتقل کنند حتی یک شهروند ساده هم می تواند با یک سیاستمدار در تعامل باشد.
مدیرگروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با بیان اینکه فضای مجازی انبوهی از اطلاعات را در اختیار افراد قرار می دهد، گفت: حجم زیاد اطلاعات مختلف موجب بی نظمی می شود و در کنار این بی نظمی ها، بی اخلاقی در فضای مجازی افزایش می یابد.
نبود سرگرمی و افزایش فعالیت در فضای مجازی
در ادامه افخمی با تاکید بر نقش مهم وجود سرگرمی در جامعه تصریح کرد: ابزار ارتباطی است که نقش سرگرم کننده را دارد و در هیچ کشور پیشرفته ای نقش سینما صفر نشده است، در گذشته تهران دارای سه میلیون جمعیت بود و چندین سینما داشت اما در حال حاضر به رغم افزایش جمعیت نه تنها سینماها افزایش نداشته است بلکه شاهد کاهش تعداد آنها هستیم.
عضو هیات علمی دانشگاه استاد علامه طباطبایی با اشاره به اینکه در گذشته مناطق مرکزی کشور یا روستاها با اجرای تعزیه خوانی خود را سرگرم می کردند، تصریح کرد: در حال حاضر این نوع سرگرمی ها منسوخ شده است و موبایل و فضای مجازی جایگزین آن شده اند باید قبل از اینکه رسانه را عامل آسیب بدانیم، بررسی کنیم در چه جاهایی خلا وجود دارد و خلأ ها رفع کنیم.
وی با تاکید بر نقش مهم فضای مجازی در جامعه تصریح کرد: در حال حاضر باید فضای مجازی را به عنوان واقعیت بپذیریم زیرا نقش مهمی در جامعه ایفا می کند در برخی کشورها فضای مجازی ۷۰ درصد اقتصاد کشور را بر عهده دارد اما باید توجه داشت که هرج و مرج فضای مجازی مصیبت و مشکل است اما نباید جلوی فضای مجازی را بست باید مشکل را شناخت تعریف کرد و برای استفاده کنندگان از ان طبق گروه های سنی قاعده گذاری کنیم. ۲۰ سال پیش این نگرانی درباره تلوزیون و ویدئو هم وجود داشت اما با قانون گذاری این نگرانی رفع شد.
جامعه افسرده دلیل پرخاشگری
افخمی تاکید کرد: اعتیاد اینترنتی یکی از موضوعات مورد توجه است البته مشمول همه افراد جامعه نمی شود برای مقابله با این موضوع باید قشرهای آسیب پذیر را شناسایی، محتوا و برنامه های جایگزین برای آنها پیدا کنیم.
وی با اشاره به اینکه یکی از دلایل افزایش پرخاشگری به خصوص در فضای مجازی داشتن جامعه افسرده است افزود: در حال حاضر جامعه ما دچار افسردگی شده است که یکی از دلایل آن وقوع جنگ در سال های گذشته است جامعه افسرده دچار بیکاری، بی حوصلگی و پرخاشگری می شود.
فتوره چی در ادامه این بحث با اشاره به نقش آموزش تصریح کرد: آموزش از طریق خانواده بسیار مهم و تاثیرگذار است و خانواده های موفق در اصول تربیتی با یکدیگر اتفاق نظر دارند. این در حالی است که برخی تعارضات ممکن است پس از سن مدرسه آغاز شود.
عدم دسترسی مناسب به جرایم مجازی
در ادامه خوشرو خاطرنشان کرد: دستگاه قضایی به ۷۵درصد جرایم فضای مجازی دسترسی ندارد زیرا فرد ممکن است به راحتی اکانت خود را پاک کرده باشد و تلگرام هم چنین اکانتی را در اختیار ما قرار نمی دهد.
مدیر کل معاونت فرهنگی قوه قضاییه با بیان اینکه کاربران عامل رعایت اخلاق در فضای مجازی هستند، تصریح کرد: عامل رعایت اخلاق در فضای مجازی کاربران هستند که نوعی خودمحوری از سوی آنها در این فضا وجود دارد.
وی با اشاره به نقش فرهنگ و ارزش های فرهنگی در فضای مجازی تصریح کرد: فرهنگ، قانون کلی رفتار در فضای مجازی را رقم می زند اما صاحبان منافع می توانند اصول اخلاقی را تعریف کنند برای مثال بی بی سی داعش را گروه تروریستی نمی داند یا حمله به مسجد نیوزیلند زنده پخش می شود و عکس العمل خاصی نشان داده نمی شود.
خوشرو افزود: باید توجه داشته باشیم اخلاق در فضای مجازی رعایت شود در صورت عدم رعایت، افراد خاطی از گروه ها به بیرون رانده شوند.
افخمی استاد دانشگاه علامه طباطبایی در باره نقش آگاهی و سواد رسانه ای تصریح کرد: باید توجه داشت که خانواده اولین نهاد برای ارائه آموزش فعالیت در فضای مجازی محسوب می شود اما آموزش ها در این زمینه کم است. سواد رسانه ای مهارت ارتباطات است که کلید آن خانواده محسوب می شود.
وی با بیان اینکه آموزش رسانه ها، سواد رسانه ای و مهارتهای ارتباطی در کشورهای پیشرفته ۳۰ سال است که آغاز شده است خاطرنشان کرد: این کشورهابه آموزش کامپیوتر اهمیت می دهند.
افخمی با تاکید بر نقش مهم شفاف سازی در فضای مجازی افزود: در کشور ما خلاء مقررات بازخواست و شفافیت وجود دارد. اگرچه موضوعات فضای مجازی را نمی توانیم شفاف سازی کنیم اما باید اخبار در رسانه های سنتی را شفاف کنیم.
هشدار وقوع بحران در روستاها
فتوره چی استاد دانشگاه درباره سواد رسانه ای توضیح داد:در حال حاضر سوادرسانه ای باید از سن ۲.۵ تا سه سال به کودکان آموزش داده شود و تمهیداتی داشته باشیم تا از مدرسه آموزش آغاز شود.
وی با اشاره به اینکه در آینده بحران جدی در جامعه روستایی به دلیل نبود سرگرمی ایجاد می شود بیان کرد: علت ازدیاد کافی شاپ در شهرستان ها به دلیل نبود سرگرمی است هیچ جایی برای گذران اوقات فراغت وجود ندارد.
مردم، عنصر اصلی اخلاق مداری در فضای مجازی
خوشرو در پایان گفت: در حوزه اخلاق مدار بودن فضای مجازی باید مردم خودشان اقدام کنند
